Asocjacja to proces kojarzenia ze sobą zwykle dwóch lub więcej elementów, w psychologii związane jest z pojęciem warunkowania, czyli uczenia się.
Czym jest asocjacja?
Terminem asocjacji nazywamy kojarzenie co najmniej dwóch różnych zjawisk psychicznych w taki sposób, aby pojawienie się jednego z nich spowodowało pojawianie się drugiego i kolejnych, np. zapach róż przywołuje obraz tych pięknych kwiatów, widok łóżka sprawia, że czujemy się senni, zapach perfum ukochanej osoby powoduje, że wspominamy o niej.
O asocjacji możemy mówić również na zasadzie bardziej swobodnego kojarzenia, np.
- kolor czerwony kojarzy się nam z miłością, ogniem, krwią;
- kolor zielony kojarzy się z trawą, zielonym światłem, wiosną, świeżością;
- biała suknia kojarzy się ze ślubem, I Komunią Świętą, czystością, nowością;
- majówka kojarzy się nam z czasem wolnym, wiosną, grillowaniem;
Każdy z nas może mieć również pewne skojarzenia z określonymi miejscami czy piosenkami.
Psychologia asocjacjonistyczna
Asocjacja jako pojęcie psychologiczne doprowadziła do powstania psychologii asocjacjonistycznej, która narodziła się na gruncie empiryzmu w wieku XVII. Empiryzm to ceniona doktryna filozoficzna, według której źródłem poznania ludzkiego są bodźce, które docierają do naszych zmysłów i są przez nie odbierane. Przeczy on racjonalizmowi, według którego źródłem poznania powinna być idea, wiedza. Twórcami doktryny byli John Locke, David Hume oraz Thomas Hobbes. Psychologia asocjacjonistyczna nieco zmieniła tą koncepcje. Jej głównym założeniem był fakt, że wszystkie czynności ludzkie, w tym spostrzeganie, myślenie i działania są możliwe dzięki połączeniu konkretnych procesów psychicznych, takich jak emocje, wyobrażenia i pojęcia. Łączą się one właśnie na zasadzie kojarzenia, np. poprzez pewne podobieństwo do siebie ale i na zasadzie kontrastu, przyczynowości, styczności w czasie. Z asocjacji korzystali również przedstawiciele myśli behawiorystycznej, którzy dostrzegli w niej wyjaśnienie mechanizmu pomiędzy bodźcem a reakcją, jaką go wyzwala.
Asocjacja a warunkowanie
Warunkowaniem nazywamy relację pomiędzy bodźcem a reakcją, którą wyzwala ten bodziec. Jak wspomniano wcześniej, behawioryści, dostrzegli związek między warunkowaniem a asocjacją, czyli kojarzeniem. Jak wnioskujemy, według badaczy, wiele relacji między bodźcem a reakcją da się wyjaśnić kojarzeniem wrażeń. Jak to możliwe? Warto się przekonać.
Wyróżniamy dwa typy warunkowania: warunkowanie klasyczne oraz instrumentalne.
Warunkowanie klasyczne
Za ojca warunkowania klasycznego uważa się Iwana Pawłowa, rosyjskiego fizjologa, laureata Nagrody Nobla. Opisał on proces warunkowania klasycznego jako metodę uczenia się poprzez kojarzenie, czyli asocjację bodźca bezwarunkowego z reakcją bezwarunkową. Przeprowadzał on doświadczenia na psach i zauważył, że pokazanie psu pożywienia prowadzi do ślinienia się zwierzęcia: reakcja bezwarunkowa, psu posiłek kojarzył się z jedzeniem i jego mózg pobudzał receptory do zwiększania wydzielania śliny. Pawłow dodał do reakcji bodziec warunkowy: przed ekspozycją posiłku dzwonił dzwonek. po pewnym czasie badacz zaobserwował, że już sam dźwięk dzwonnika sprawiał, że pies się ślinił, wiedząc, że za chwilę pojawi się jedzenie. Nastąpiła reakcja warunkowa, pies nauczył się pewnej czynności, skojarzył fakty. Zaobserwował również istnienie wygaszania reakcji, mającej miejsce, gdy po zadzwonieniu dzwonka nie pojawiło się jedzenie, pies przestawał się ślinić. Zauważył on, że prezentacja obu bodźców musi być zbliżona w czasie, gdyby zaprezentować bodźce następujące kilkanaście minut po sobie, warunkowanie nie zajdzie.
Warunkowanie instrumentalne
Warunkowaniem instrumentalnym, inaczej zwanym warunkowaniem drugiego typu nazywamy formę uczenia się, w której zachowanie osoby uczącej się modyfikowane jest przez system nagród i kar, co jest związane z występowaniem określonych konsekwencji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Metodę warunkowania instrumentalnego opisali Burrhus Frederic Skinner oraz Edward Thorndike. Gdy po zachowaniu pozytywnym pojawi się nagroda, chętniej powtarzamy dane zachowanie, np. gdy pies poprawnie wykona sztuczkę i dostanie smakołyk, chętniej wykona ją kolejny raz, by dostać przysmak. Możemy także mówić o wzmocnieniu negatywnym czyli o warunkowaniu ucieczki i unikania, np. gdy oparzymy się gorącym żelazkiem, uważamy o wiele bardziej, by znów go nie dotknąć lub pies będzie odczuwał ból podczas ciągnięcia smyczy w czasie spaceru, przestanie się wyrywać. W przypadku zachowania niepożądanego ma miejsce wzmocnienie negatywne, czyli zastosowanie kary, która zniechęca do powtarzania zachowania.
Asocjacja a synestezja
Asocjacja, czyli kojarzenie, związana jest również z pojęciem synestezji. Jest to zdolność ludzka, polegająca na tym, że doświadczenia z jednego zmysłu, np. wzroku powodują doświadczenia w innych zmysłach, np. barwa niebieska jest zimna, a czerwona: ciepła. W bardziej zaawansowanych przypadkach obraz litery lub cyfry może budzić skojarzenia kolorystyczne, np. czwórka jest żółta, a litera B: niebieska.
Jak to wytłumaczyć? Wielu badaczy zajmowało się pojęciem synestezji. Twierdzili oni, że za taką zdolność odpowiadają dodatkowe połączenie nerwowe w mózgu - dają one możliwość łączenia obszarów, które nie są ze sobą połączone. Inna teoria mówi, że za synestezje może odpowiadać mieszanie się bodźców. Co ciekawe, do synestezji mają skłonność również osoby zaburzone, w tym ludzie chorujący na autyzm, zespół Aspergera, schizofrenię czy padaczkę.