Czym jest autoagresja? Rodzaje, przyczyny, choroby, objawy i leczenie

Autoagresją nazywamy kierowanie agresji wobec własnej osoby, mowa tu zarówno o agresji fizycznej, jak i psychicznej. Zachowanie takie jest skrajnie negatywne, może prowadzić bowiem do wielu niebezpiecznych konsekwencji, w tym nawet próby samobójczej. Co może prowadzić do autoagresji i jak jej przeciwdziałać?

Czym jest autoagresja i jakie przybiera formy? Rodzaje autoagresji.

Autoagresją nazywamy agresję, skierowaną wobec nas samych, zarówno dotyczy to agresji fizycznej, czyli zadawania sobie bólu, jak również psychicznej, czyli kierowania wobec siebie negatywnych słów i myśli.

Przybiera ona wiele form, zwyczajowo przedstawia się podział na dwa podstawowe typy autoagresji.

• Pierwszym z nich jest autoagresja bezpośrednia. Mamy z nią do czynienia, gdy osoba samodzielnie się okalecza lub zaniża swoją samoocenę poprzez obrażanie samego siebie.
• Drugi typ stanowi autoagresja pośrednia, kiedy to osoba celowo wymusza takie zachowania u innych, które powodują uszczerbek na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, np. nakłania kogoś do bójki.

Typy autoagresji

wyróżniamy dwa typy: autoagresję werbalną, słowną, gdy osoba oskarża się o wiele rzeczy, obraża samą siebie oraz autoagresję niewerbalną, fizyczną, gdy dokonuje samookaleczeń na różne sposoby. Najczęściej spotykaną formą jest wykonywanie nacięć żyletką, nożem lub innym, ostrym narzędziem. Samookaleczać można się także na inne sposoby, np. gryźć się, drapać do krwi, wyrywać sobie włosy, boleśnie ocierać skórę aż do zdarcia naskórka, uderzać się twardymi przedmiotami, czy też oparzać się zapaliczką, itd.

Przyczyny autoagresji: dlaczego robimy sobie krzywdę?

Dlaczego robimy sobie krzywdę? Przyczyn zachować autoagresywnych jest naprawdę wiele. Zwykle wymienia się problemy emocjonalne, z jakimi nie potrafimy sobie poradzić i które wpędzają nas w poczucie winy. Ból psychiczny staramy się ukoić ból fizyczny i zadajemy sobie ból. Możemy również tak bardzo siebie nie akceptować, że zaczynamy stosować wobec siebie autoagresję psychiczną. Dzieje się tak u osób skrajnie nieśmiałych, niepełnosprawnych, osób z silną wadą wymowy lub odmiennych w każdy inny sposób, które są lub tylko czują się nieakceptowane.

Autoagresja może pojawić się także jako wynik wstrząsu psychicznego, w tym molestowania seksualnego czy gwałtu. Zwykle ofiary oskarżają się o to, co się wydarzyło i próbują się za to ukarać. Może także pojawić się u osób, wychowywanych w rodzinach patologicznych, np. dzieci alkoholików oskarżają się o to, że ich rodzice piją, bo np. były one niegrzeczne. Podobnie kwestia ma się w przypadku bycia z osobą uzależnioną i myślenia: "On pije, bo ja jestem złą żoną" lub "On mnie bije, bo wszystko robię źle" lub osób po rozstaniu, np. "Ona odeszła, bo byłem złym mężem".

Autoagresja może być reakcją na krzywdę i przemoc, np. u osób wyśmiewanych, bitych w domu, zaniedbanych emocjonalnie dzieci. Zachowywać się w ten sposób mogą również dzieci, w tym wychowankowie domów dziecka czy dzieci chore, przebywające w szpitalu. Autoagresja może pojawiać się także u osób śmiertelnie chorych.

Autoagresja może być także objawem ale i skutkiem objawów wielu chorób psychicznych, w tym w schizofrenii, np. gdy mamy urojenia słuchowe, które każą nam zrobić sobie krzywdę. Może pojawić się także w przebiegu silnej depresji. Z autoagresją zmagają się także osoby z zaburzeniami odżywiania, np. bulimiczki "karzą się" za epizody objadania się, tnąc się żyletką. Samookaleczanie może być jednym z objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Objawy towarzyszące autoagresji: jak ją rozpoznać?

Osoby, które stosują autoagresję, zwykle maskują jej oznaki, w tym rany po samookaleczeniach. Niełatwo więc rozpoznać, że bliska osoba ma problem i rozwiązuje go w taki sposób. Można jednak bacznie ją obserwować, istnieje bowiem wiele objawów, które mogą towarzyszyć autoagresji. Należą to nich:

• izolowanie się od innych, unikanie kontaktu z bliskimi;
• nadmierne wyciszenie lub wręcz przeciwnie: agresja w zachowaniu;
• milczenie w towarzystwie, unikanie rozmów na pewne tematy;
• złe wyrażanie się na swój temat, unikanie ekspozycji społecznej, wystawiania się pod ocenę innych;
• zmiana zachowania lub sposobu ubierania np. dana osoba zaczyna nosić bluzki z długim rękawem nawet, gdy jest ciepło;
• znikanie i przebywanie na osobności, np. spędzanie większej ilości czasu w swoim pokoju przez nastolatka, który wtedy może dokonywać nacięć.

"Bo była inna" - historia Doroty, lat 17

"Moja kuzynka, Agata, zawsze była nieco inna, dziwaczna. Była w moim wieku, znałyśmy się od zawsze, nigdy mi nie przeszkadzało, że jest trochę odmienna. Zawsze jednak miała grono znajomych, koleżanki z klasy, kolegów z drużyny. Wszystko zmieniło się, gdy wujostwo wyprowadziło się do dużego miasta. Agata zmieniła szkołę i cała się zmieniła. Była dziwnie milcząca, rzadko się spotkałyśmy… Gdy zaprosiłam ją na urodziny, zauważyłam, że dyskretnie skrywa pod rękawem koszuli jakieś rany. Zapytałam, co jej się stało. Aga milczała, więc chwyciłam jej rękę i zobaczyłam równe kreski na jej przedramieniu. Ślady po cięciu żyletką. Szykanowali ją w nowej szkole na tyle, że uciekła w samoagresję. Zaalarmowałam jej rodziców, Aga trafiła do dobrego psychologa, wychodzi na prostą, a ja wspieram ją, jak tylko mogę."

Czy to już autoagresja? Test

Podejrzewasz, że bliska Ci osoba stosuje wobec siebie autoagresję ale nie masz co to tego pewności? Odpowiedz na poniższe pytania i przekonaj się, czy masz się czym martwić.

1. U bliskiej osoby można zauważyć podejrzane rany i ślady po ukłuciach lub nacięciach. Zwykle skrzętnie je ukrywa.
2. Bliska osoba zdaje się skrywać tajemnicę, nie mówić o czymś, co jest dla niej ważne.
3. Bliska osoba czuje do siebie niechęć, nie akceptuje siebie i wiele rzeczy by w sobie zmieniła.
4. Zdarza się jej powiedzieć coś nieprzychylnego na swój temat, np. "Ale jestem głupi/a",  "Jestem do niczego", "Jestem beznadziejna/y". Źle reaguje na komplementy.
5. Bliska osoba zawsze siebie obarcza winą za niepowodzenia, np. "To na pewno przeze mnie źle wypadliśmy na konferencji", itp.
6. Bliska osoba obarcza się winą za coś, np. za rozwód, śmierć bliskiej osoby i nie umie sobie z tym poradzić.

Jeśli na co najmniej 3 pytania Twoja odpowiedź brzmi "tak", bliska Ci osoba może stosować wobec siebie autoagresję ale nie jest to pewne. Jeśli jednak bardzo się o nią martwisz, spróbuj z nią szczerze i delikatnie porozmawiać, namówić na wizytę u specjalisty. Nieocenione okazać się może wsparcie psychologa oraz psychiatry.

Jak leczyć autoagresję?

Nie ma skutecznego lekarstwa na autoagresję. Wiele zależy od tego, co ją wywołało, jak jest nasilona oraz jak negatywne skutki ma już dla danej osoby, np. czy pacjent ma głębokie rany lub czy przebył próbę samobójczą. Podstawą leczenia jest konsultacja psychiatryczna i psychologiczna. W wielu przypadkach konieczne jest wdrożenie farmakoterapii, w tym leków antydepresyjnych i uspokajających. Pomocniczo wprowadza się psychoterapię, zarówno indywidualną, jak i grupową. W skrajnych wypadkach niezbędne jest hospitalizowanie pacjenta, zwłaszcza, gdy autoagresja jest nasilona, a pacjent podjął próbę samobójczą lub autoagresja pojawiła się w przebiegu innego zaburzenia, np. w schizofrenii lub ciężkiej depresji.

Pamiętaj, autoagresja nie jest wyborem, to próba zwrócenia uwagi na to, co dana osoba przeżywa, na jej problem, to prośba o pomoc, na którą nie można nie zareagować. To wołanie o wsparcie i zainteresowanie ze strony innych, choć pozornie osoba, która się okalecza wydaje się tej pomocy nie oczekiwać. Nie bądźmy obojętni na wszelkie sygnały autoagresji i reagujmy na nie. Nie obawiajmy się wyciągnąć pomocnej dłoni: osoba, która stosuje autoagresję właśnie na to czeka!

Autor: Monika Muzolf, psycholog