Behawioryzm a terapia behawioralno-poznawcza

BehawioryzmCzym zajmują się behawioryści? Badają oni zachowanie, zarówno ludzi, jak i zwierząt. Pasjonują się motywami zachowania, sposobami zachowania oraz wpływu środowiska na to, jak się zachowujemy. Behawioryzm jest kierunkiem filozoficznym i psychologicznym. Najbardziej znanym przedstawicielem myśli behawiorystycznej jest Iwan Pawłow, który prowadził słynne doświadczenia z udziałem psów.

Behawioryzm jest pasjonujący dla psychologów, niekoniecznie dla przeciętnego Kowalskiego, któremu kojarzy się z czymś teoretycznym i niemającym związku ze współczesnym życiem. Tak naprawdę jednak założenia i teorie behawioryzmu wykorzystujemy na co dzień. Warto więc przytoczyć informacje na temat behawioryzmu ale jednocześnie przełożyć je na życie współczesne i właśnie na tej zasadzie będzie opierał się poniższy tekst. Po krótkim wstępie teoretycznym znajdują się informacje na temat tego, jak idee behawioryzmu wykorzystywać można w życiu codziennym.

Historia behawioryzmu - założenia, nurty i przedstawiciele

Głównym założeniem behawioryzmu jest powiązanie pomiędzy środowiskiem i bodźcami jakie odbieramy, a naszą reakcją. Według behawiorystów to, jak się zachowujemy i co myślimy jest ścisłe związane z tym, co przeżywamy i jakich ludzi spotkamy. Innymi słowy - według behawioryzmu - środowisko działa na nas i wpływa na nasze myśli i zachowania. Wiele decyzji podejmujemy nieświadomie pod wpływem tego, co dzieje się wokół.

Za twórcę behawioryzmu uważa się Johna Watsona. To amerykański psycholog, który żył na przełomie XIX i XX wieku. Dla niego zachowanie człowieka (ale i zwierzęcia) można opisać w prosty sposób. Punktem pierwszym jest bodziec, a drugim reakcja. Swoje badania prowadził na rocznym dziecku. Chłopiec przebywał w szpitalu, gdzie pokazywano mu szczura. Gdy szczur pojawiał się w jego otoczeniu, badacz uderzał w gong. Dziecko bało się hałasu, a po pewnym czasie zaczęło bać się również szczura, ponieważ widok zwierzęcia kojarzył się mu z hałasem i lękiem. Badania Watsona kontynuowali Iwan Pawłow, Edward Lee Thorndike oraz Burrhus Frederic Skinner.

Warunkowanie klasyczne i instrumentalne oraz ich rola w życiu codziennym

Warunkowanie klasyczne jest pojęciem, które wprowadził do psychologii Iwan Pawłow. Z kolei warunkowanie instrumentalne jest terminem, za którego ojca uważa się amerykańskiego psychologa - Burrhusa Skinnera. Czym są te zjawiska oraz jak je przełożyć na życie codzienne?

Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne to związek między rekcją bezwarunkową na bodziec bezwarunkowy (np. ślinieniem się psa na widok jedzenia: jak w badaniach Pałowa) i bodźcem warunkowym (dźwięk dzwonka prezentowany zawsze razem). Po pewnym czasie reakcja staje się warunkowa (pies ślini się na dźwięk dzwonka). Innymi słowy jeśli reagujemy na coś bezwarunkowo, np. ktoś nie lubi pomidorów i czuje do nich wstręt, gdy zostanie mu podana potrawa z pomidorami i innym warzywem, może po pewnym czasie reagować wstrętem również na to warzywo. Warunkowanie klasyczne wykorzystuje się również w terapii fobii: podczas stopniowego oswajania z bodźcem lękowym.

Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne obejmuje uczenie się oraz dawanie nagród i kar. Dla przykładu: uczeń uczący się na sprawdzian. Jeśli:

  • nauczy się i dostanie dobrą ocenę - wzmocnienie dobrego zachowania - jest duża szansa, że nauczy się tak pilnie na kolejny sprawdzian;
  • nauczy się ale nie dostanie dobrej oceny - ukaranie dobrego zachowania - jest duża szansa na to, że dziecko nie nauczy się na kolejny sprawdzian;
  • nie nauczy się ale dostanie dobrą ocenę - wzmocnienie złego zachowania - jest szansa na to, że dziecko nie nauczy się na kolejny test i będzie czekało na dobrą ocenę;
  • nie nauczy się i nie dostanie dobrej oceny - ukaranie złego zachowania - jest duża szansa, że dziecko już się tak nie zachowa i nauczy na kolejny sprawdzian.

Terapia behawioralno-poznawcza - CTB

Behawioryzm, jako nurt psychologiczny, jest jednym z najchętniej wykorzystywanych kierunków ze współczesnej terapii psychologicznej. Razem z podejściem poznawczym tworzy terapię behawioralno-poznawczą (określaną skrótem CTB). To metoda terapii dedykowana dla wielu zaburzeń psychicznych, opracowana w XX wieku przez amerykańskiego psychiatrę, Aarona Becka.

Istota terapii behawioralno-poznawczej

Terapia behawioralno-poznawcza opiera się na głównej zasadzie behawioryzmu, czyli na stwierdzeniu, że na myśli (podejście poznawcze) i zachowania ludzi (podejście behawioralne) ma wpływ otoczenie oraz ludzie, jakich spotykamy. Zgodnie z tą ideą zaburzenia w zachowaniu i myśleniu (np. nerwica) pojawiły się na skutek błędnych reakcji warunkowania, czyli złych reakcji na konkretne bodźce. Terapia behawioralno-poznawcza skupia się właśnie na tym: na tych nieprawidłowych schematach myśli i zachowania. Nie wraca jednak do przeszłości, aby szukać przyczyny takiego stanu rzeczy (tym zajmuje się psychoanaliza). CTB uczy pacjenta nowych wzorców myśli (np. jestem wartościowy, a nie beznadziejny) i zachowania (np. stopniowe oswajanie z lękiem w przypadku fobii). Jest terapią krótkoterminową, zwykle trwa od 2-3 miesięcy do pół roku i nakierowana jest na uporanie się z konkretnymi problemami, np. lekiem przed ciemnością.

Zastosowanie CTB

W przypadku jakich zaburzeń wskazana jest CTB? Stosuje się ją najczęściej w terapii:

  • zaburzeń nastroju, w tym depresji;
  • zaburzeń lękowych, w tym fobii (jest najczęściej wykorzystywana w przypadku tego zaburzenia), OCD, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego, dawniej nerwicy natręctw;
  • zespołu stresu pourazowego, w skrócie PTSD;
  • schizofrenii i innych chorób psychicznych;
  • zaburzeń odżywiania, w tym anoreksji i bulimii, gdzie zaburzony jest obraz własnego ciała (nieprawdziwe myśli);
  • depresji poporodowej (również zaburzony obraz własnego ciała po porodzie oraz lęki, jak poradzę sobie w nowej roli: czy będę dobrą matką?).

Terapia behawioralno-poznawcza stosowana jest także w resocjalizacji trudnej młodzieży oraz więźniów w zakładach karnych.

Etapy sesji w terapii behawioralno-poznawczej

CTB jest głównie terapią indywidualną (choć spotykane również są tak zwane grupy wsparcia), sesje trwają około godziny i odbywają się zwykle 1-2 razy w tygodniu. Cała terapia, a zwykle każde spotkanie dzieli się na 4 etapy:

  1. Nazwanie problemu, czyli opowiadanie o tym, z czym klient ma problem, np. boi się rozmawiać z innymi ludźmi;
  2. Opis myśli i zachowania, które towarzyszą danej sytuacji, np. obawia się, że zostanie wyśmiewany, czuje lęk, strach, trzęsą mu się ręce, poci się itp.;
  3. Analiza tego przypadku z psychologiem;
  4. Wypracowanie nowych sposobów myślenia i reagowania, np. wykonanie analizy swoich zalet i wady, praca nad pewnością siebie, samooceną itp.

Zalety i wady terapii behawioralno-poznawczej

    CTB ma wiele zalet:

    • Jest terapią bardzo skuteczną w wielu zaburzeniach;
    • Można ją stosować u dzieci, osób dorosłych i starszych;
    • Pozwala na szybkie osiągnie rezultatów: oczywiście pod warunkiem współpracy ze strony pacjenta.

    Do wad CTB zaliczyć można fakt, że nie koncentruje się na przyczynach zachowania, np. skąd bierze się dany lęk.

    Behawiorysta - czego możemy się dziś od niego nauczyć?

    Co z behawioryzmu możemy wykorzystać w życiu codziennym? Jak czerpać z wiedzy behawiorystów, aby stać się lepszym partnerem, rodzicem, przyjacielem, pracownikiem? Poniżej kilka ciekawych przykładów.

    Obserwuj, bądź osobą uważną
    Obserwuj zachowanie innych, interesuj się tym, co myślą, mówią, jak się zachowują. Dzięki temu będzie Ci łatwiej ich zrozumieć. Ćwicz empatię, bądź osobą tolerancyjną i otwartą na innych. Jeśli szukasz źródeł zachowania swojego i innych, obserwuj otoczenie. Twoje dziecko źle się zachowuje? Może obserwuje kolegę w przedszkolu i naśladuje go? Bliska Ci osoba jest smutna? Może usłyszała jakąś nieprzyjemną wiadomość.

    Rozwiązuj problemy po kolei
    W terapii behawioralno-poznawczej pracuje się w czasie każdej sesji nad jednym problemem. Postępuj podobnie w życiu. Nie planuj remontu, gdy masz problemy finansowe, nie zaczynaj rozmowy z partnerem, który ma zły nastrój itp. Podobnie postępuj ze swoim dzieckiem: nie każ mu rozstać się ze smoczkiem, kiedy w jego życiu wydarzyło się coś ważnego, np. urodził mu się brat lub dziecko zachorowało.

    Oswajaj to, co nieprzyjemne
    Twoje dziecko boi się ciemności? Zaproponuj mu coś, co będzie kojarzyło ciemność z czymś… przyjemnym, np. zabawą. Staraj się powoli oswajać lęk na zasadzie warunkowania. Podobnie możesz postępować w dorosłym życiu, np. jeśli obawiasz się wizyty u stomatologa, za każdym razem przed wizytą i po niej zaplanuj coś przyjemnego, co oswoi lęk przed wizytą w gabinecie.