Behawioryzm to nauka o zachowaniu ludzi i zwierząt. Tak najprościej można scharakteryzować ten nurt. Jego początki sięgają początków XX wieku, a za "ojca" behawioryzmu uznaje się Iwana Pawłowa, który zasłynął ciekawymi doświadczeniami, prowadzonymi z udziałem psów.
Istota i historia myśli behawiorystycznej
Behawioryzm jako kierunek w filozofii i psychologii powstał na początku XX wieku. Był on tworzony jako sprzeciw dla tradycyjnych, ówczesnych nurtów psychologicznych, opierających się głównie na diagnozowaniu stanów psychicznych. Najpopularniejszym nurtem psychologicznym była wtedy bowiem psychoanaliza. Za twórców myśli behawiorystycznej uznaje się Jamesa Watsona, Iwana Pawłowa oraz Edwarda Thorndike’a. Ich odkrycia oraz prowadzone badania pozwoliły na odmienne spojrzenie na zachowanie ludzi i zwierząt oraz wskazały na znaczącą rolę środowiska w kształtowaniu się nawyków oraz wzorców zachowań.
Dla behawiorystów, zajmujących się zachowaniem ludzi oraz zwierząt istotną kwestią stanowi właśnie środowisko wychowawcze, jako miejsce, które wywiera znaczący wpływ na zachowanie się badanych jednostek. Podkreślają również rolę procesów uczenia się poprzez wzmocnienia (konsekwencje działań). W nurcie behawioralnym wyróżniamy dwa typy uczenia się, są to:
- warunkowanie instrumentalne, zwane również warunkowaniem sprawczym (bodziec - zachowanie - konsekwencja działania);
- warunkowanie klasyczne (bodziec - reakcja na bodziec).
Warunkowanie klasyczne, instrumentalne i sprawcze
Warto zapoznać się bliżej w rodzajami uczenia się, jakie są podstawą myśli behawiorystycznej. Są to warunkowania klasyczne oraz instrumentalne (sprawcze).
1. Warunkowanie klasyczne
Warunkowanie klasyczne zwane jest również warunkowaniem reaktywnym lub warunkowaniem I typu. Jest formą uczenia się, którą opisał Iwan Pawłow w XX wieku. Prowadził on ciekawe eksperymenty z udziałem psów. Stwierdził, że podanie zwierzęciu pokarmu powoduje u niego produkcję śliny. Nazwał to zjawisko reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona zawsze, jest związana z fizjologią. Pawłow przed podaniem psu pokarmu zaczął dzwonić dzwonkiem, a następnie zawsze podawał pożywienie. Zaobserwował, że po kilku takich próbach pies reagował ślinieniem już na sam dźwięk dzwonka. Nazwał ten bodziec bodźcem warunkowym, a efekt, czyli ślinienie się odruchem warunkowym. Pies zaczął bowiem kojarzyć dzwonienie dzwonka z mającym za chwilę nastąpić podaniem pokarmu.
2. Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
Warunkowanie instrumentalne, zwane również sprawczym związane jest z teorią wzmocnień pozytywnych i negatywnych. Można z tej teorii wysnuć kilka wniosków:
- jeśli nagrodzimy zachowanie pozytywne, jego powtórzenie w przyszłości będzie bardziej prawdopodobne, np. pies poprawnie wykona sztuczkę (zachowanie pozytywne) i dostanie smakołyk (nagroda);
- jeśli ukarzemy zachowanie pozytywne, jego powtórzenie w przyszłości będzie mniej prawdopodobne, np. pies poprawnie wykona sztuczkę (zachowanie pozytywne), ale nie dostanie smakołyków (kara);
- jeśli ukarzemy zachowanie negatywne, jego powtórzenie w przyszłości będzie mniej prawdopodobne, np. pies skoczy na sąsiada (zachowanie negatywne) i nie otrzyma smakołyków (kara);
- jeśli nagrodzimy zachowanie negatywne, jego powtórzenie w przyszłości będzie bardziej prawdopodobne, np. pies skoczy na sąsiada (zachowanie negatywne), a otrzyma smakołyk (nagroda).
Jak wykorzystać behawioryzm i jego założenia w codziennym życiu?
Behawioryzm jako kierunek w psychologii był i jest bardzo popularny. Nurt terapii behawioralno-poznawczej jest jednym z najbardziej znanych we współczesnej psychoterapii. Co możemy z behawioryzmu "wyciągnąć" na co dzień? Okazuje się, że bardzo wiele. Poniżej 3 ciekawe przykłady zastosowania myśli behawiorystycznej w życiu codziennym.
- Pamiętaj o działaniu nagród i kar - w behawioryzmie nazywane są one wzmocnieniami pozytywnymi i negatywnymi, pamiętaj jak działają i stosuj je zarówno w wychowaniu dzieci, jak i… wobec siebie. Udało Ci się zrobić to, co zaplanowałaś/eś? Nagrodź się i zobacz, że kolejny raz zabierzesz się do pracy z jeszcze większym zapałem! A może postanowiłaś/eś rzucić palenie i znów się nie udało? Zrezygnuj z wyjścia do klubu/nowej sukienki, niech będzie to kara za niedotrzymanie słowa.
- Analizuj przyczyny - behawiorystów interesują przyczyny zachowania ludzi i zwierząt, ich odruchy i reakcje. Jeśli nie umiesz wyjaśnić jakiegoś zachowania: czy to swojego czy drugiej osoby, zacznij się zastanawiać, nad jego przyczynami. Co sprawiło, że słowa ukochanego wyprowadziły Cię z równowagi? Dlaczego Twój syn uderzył kolegę? Co mogło być przyczyną szorstkości ze strony przyjaciółki? Taki trening rozumienia emocji i przyczyn zachowań ludzkich jest bardzo cenna lekcja empatii ale i ćwiczenie przewidywania reakcji.
- Dostosowuj otoczenie do swoich potrzeb - bywa tak, że sztywno trzymamy się swoich zasad i ustaleń, nie bacząc na to, że są dla nas niekorzystne. Spróbuj spojrzeć na to, co Ci nie wychodzi, może wystarczy dokonać niewielkich zmian, aby sprawić, że Twoje wysiłki doprowadzą do sukcesu? Dla przykładu: masz do siebie pretensje, że jesz za dużo niezdrowych rzeczy i nie możesz zgubić zbędnych kilogramów przyjrzyj się temu, co kupujesz do jedzenia, może skusiłaś/eś się przy kasie na batonika, a pizza na obiad zastąpiła zdrowsze warzywa? Zmodyfikuj swoje zachowania, a zobaczysz, że sukces jest bliżej niż myślisz! Wprowadź tą zasadę również dla bliskich i przyjaciół, np. nie miej pretensji do dziecka, że rozprasza się podczas odrabiania lekcji, gdy w pokoju obok gra telewizor, a na jego biurku leży konsola do gier. Przygotuj dziecku miejsce do pracy tak, aby nic go nie rozpraszało.
Możesz również pójść o krok dalej i czerpać z terapii behawioralno-poznawczej, bazującej na zmianie negatywnych myśli i zachowań na takie, które są dla nas korzystne, np. zamiast myśleć: "Jestem gruba" powiedz sobie: "Mam bardzo ponętne, kobiece kształty popracuję jednak nad sylwetką, aby prezentowała się jeszcze atrakcyjniej". Proste? A jakie skuteczne!