Kultura jest ważną dziedziną naszego życia. W różnych kontekstach słowo to może kojarzyć się na kilka sposobów, zwłaszcza w języku potocznym. Istnieje wiele definicji kultury, często rozbieżnych, a nawet sprzecznych. Nasze jednostkowe doświadczenia determinują to, jakie pierwsze skojarzenie pojawi się w naszych głowach słysząc dane pojęcie. W zależności od środowiska, w którym przebywają najczęściej, jedni kulturę postrzegać będą jako dobre wychowanie, inni jako muzykę, sztukę, teatr i film.
Czym jest kultura? - Definicja, typy
Słownikowa definicja mówi, że kultura to całość zachowania i wytworów tych zachowań ludzi żyjących we względnie zintegrowanej całości lub szerzej rozumiejąc to całokształt duchowego i materialnego dorobku ludzkości. Są to definicje ogólne, częściej ujmuje się kulturę w węższym rozumieniu, czyli jako wytwory człowieka o charakterze symboliczno-realizacyjnym.
Kultura duchowa
W tym kontekście mówi się także o kulturze duchowej, czyli:
- świecie idei,
- wartości,
- procesów intelektualnych,
- form artystycznych.
Właśnie tak rozumianą kulturą zajmuje się socjologia kultury. Kultura stanowi przedmiot badań naukowych. Zakres badań nie ogranicza się do zjawisk na łamach kultury "w węższym rozumieniu". Wcześniej omówioną jej definicję, czyli sferę zachowań w różnych społecznościach bada z kolei antropologia kultury. Różni się jedynie przedmiot badań, cel jest ten sam - poznanie. W ostatnich latach liczba empirycznych badań nad kulturą znacząco wzrosła.
Całością wiedzy na temat kultury zajmuje się dziedzina nauki, jaką jest kulturoznawstwo, jednak w różnych aspektach kultury badania są też realizowane przez:
- filozofię kultury,
- historię kultury materialnej,
- etnografię,
- memetykę.
Ze względu na jej zróżnicowany obraz, wartość poznawcza tych badań nie jest jednolita. Niektóre wyciągnięte z nich wnioski są jednak warte uwagi.
Jak to rozumieć, że wytwory kultury mają charakter symboliczno-realizacyjny? Otóż książka - przedmiot, ma charakter symboliczny. To znaczy, że przekazuje treść nadaną jej przez autora w sposób, który umożliwia odbiorcy jej rozumienie zgodnie z intencją nadawcy. Czynnością realizacyjną jest czytanie - to na jej łamach odbywa się proces przyswajania i interpretacja komunikatu. Kiedyś tak przekazywana kultura była czymś ekskluzywnym, dziś dzięki rozwojowi technologicznemu niemal każdy może mieć styczność z jej wytworami.
Kultura masowa, popularna
We współczesnych społeczeństwach, dysponującymi nowoczesnymi środkami komunikacji masowej, wykształcił się pewien typ kultury, który nie mógłby zaistnieć bez podobnego zaplecza technicznego. W kontekście naukowej analizy kultury, badacze koncentrują swoją uwagę głównie na tej specyficznej, powstałej stosunkowo niedawno odmianie. Jest to zrozumiałe ze względu na fakt, że charakteryzuje się największym zasięgiem społecznym i w sferze jej oddziaływania leżą znaczące części danej zbiorowości. Socjologowie nazywają ten typ kulturą masową. Ta forma musi spełniać dwa warunki: standaryzacji i szerokiego zasięgu.
Treści tej kultury muszą docierać do szerokiej i często anonimowej rzeszy odbiorców. Treści te są standardowe i ujednolicone, tak by mogły wpisać się w gusta jak największej ilości ludzi. Dzięki środkom masowego przekazu kontakt ze sztuką przestał być bezpośredni. Chcący uczestniczyć w spektaklu nie muszą już zasiadać w jednej sali teatralnej, mogą oglądać przedstawienie odseparowani od siebie, siedząc wygodnie przed swoimi telewizorami. Także kontakt między twórcą a audytorium został odpodmiotowiony, odbywa się za pomocą skomplikowanych środków technicznych. Sztukę w telewizji odbiera amorficzna masa odbiorców, rozrzucona na dużej przestrzeni, nie mająca bezpośredniego, żywego kontaktu z aktorami.
Pojęcie kultury masowej odnosi się do zjawisk współczesnego przekazu identycznych lub podobnych do siebie treści płynących ku wielkim masom w celu zapewnienia im jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności. Dość często uznaje się taką kulturę za wulgarną, niższego poziomu. Takie wartościujące podejście jest cechą charakterystyczną potocznego rozumienia kultury. Pogląd ten ukształtował się w wyniku rozpowszechnienia się treści niskiego lotu, których głównym celem jest przyniesienie zysku, a nie dostarczenie widzom wrażeń estetycznych lub doświadczeń edukacyjnych. Treści, które kierowane są do milionów, muszą być przekazywane w taki sposób, żeby były zrozumiałe przynajmniej dla przeważającej ich części. Standardowe produkty kultury masowej mają za zadanie trafić w specyficzne upodobania przeciętnego odbiorcy.
Co ciekawe, z drugiej strony udaje im się te upodobania w pewien sposób kształtować. Istnieje tutaj obustronna relacja - twórcy dostosowują się do poziomu kulturalnego odbiorców, a jednocześnie ci poddają się w mniej lub bardziej świadomy sposób zabiegom mającym na celu wpływanie na ich gusty i upodobania. Postawa przystosowawcza prezentowana przez dystrybutorów kultury nierzadko skutkuje jej daleko idącą trywializacją. Podczas gdy w społeczeństwie socjalistycznym główną funkcją kultury było kształtowanie pożądanych wśród społeczeństwa postaw, dziś, w dobie gospodarki wolnorynkowej priorytetem staje się umotywowanie komercyjne.
Rola kultury
Dobra kultura wzbogaca nas jako ludzi, pomaga przetrwać trudne czasy
Daje nadzieje, że istnieje inny świat niż ten zastany, rozwija wyobraźnię. Przez cały okres po II wojnie światowej film dokumentalny odgrywał w kulturze polskiej istotną rolę. Będąc z definicji zapisem rzeczywistości, pozostawał zarazem domeną sztuki. Głównie dlatego też w okresie rozbiorów, gdy nie było państwa polskiego na mapie, zachowaliśmy tożsamość narodową, dzięki podtrzymywaniu dziedzictwa kulturowego i wspólnego języka. Paradoksalnie w czasach gdy kultura była głównym celem represji, jej skarbnica została wzbogacona o wiele wyjątkowych wartości, uznawanych za takie do dzisiaj. Pokazuje to, jak różne i niezwykle istotne funkcje może pełnić ta dziedzina życia.
Integralną część kultury stanowią normy moralne, czyli imperatywy zachowania. Każdy człowiek ocenia swoje działania w kategorii dobra i zła. To, w jaki sposób postrzega się te kategorie w ramach społeczności odbywa się na łamach społecznych interakcji. Pewne zalecenia lub nakazy moralne pojawiają się w mniejszym lub większym zakresie we wszystkich kręgach kulturowych. To, jakie wartości uznaje się za pożądane zależy od skomplikowanej struktury społecznej. Dlatego właśnie, mówiąc o kręgach kulturowych, nadajemy im nazwę od miejsca ich występowania, np. europejski lub wschodni krąg kulturowy.
Rozważania teoretyczne o kulturze stanowią istotny punkt dążenia do jej lepszego zrozumienia. Problematyka ta jest niezwykle ciekawa. Zarówno ze względu na badania diagnostyczne, czyli badające zastaną rzeczywistość, jak i prognostyczne, próbujące przewidzieć, jak w następnych latach dziedzina ta będzie się rozwijać. Biorąc pod uwagę wpływ, jaki kultura wywiera na nasze codzienne życie, trudno się dziwić, że stoi ona w centrum zainteresowania badaczy nauk humanistycznych i społecznych. Mimo powszechności kultury niskiego lotu, wciąż warto popularyzować wartościowe treści i idee. Bo te rzeczy stanowią podstawę naszej cywilizacji.