Pocieszenie to element którego szukamy, gdy nachodzi nas wewnętrzna pustka, którą chcemy wypełnić albo gdy cierpimy szukając oparcia i zrozumienia. Wtedy właśnie rodzi się w człowieku chęć i potrzeba uzupełniania luki we wnętrzu szeroko pojętej świadomości i duszy zarazem. Już za dawnych czasów, mowa tutaj o średniowieczu i starożytności, ludzie chcąc oderwać się od codzienności i przytłaczających obowiązków, szukali pocieszenia w zabawie i radości.
Epikureizm - filozofia pocieszenia
W ten sposób zaczęto odchodzić od monotonnych schematów i wkraczać w sferę szczęścia i przyjemności, która dawała jednocześnie zapomnienie. Na tej to zasadzie właśnie, swoją filozofię oparł Epikur z Samos, który w III/IV w. p. n. e zapoczątkował grecki nurt filozoficzny, będący kolebką do rozważań nad tym w jaki sposób żyć tak, aby rzeczywiste cierpienie przynosiło także rzeczywistą radość i szczęście. Głosił nauczanie w sposób bardzo prosty, dlatego iż był człowiekiem szlachetnym i dobrym, uznanym w tamtejszym społeczeństwie. Początki tej filozofii znane już były ludziom, lecz nie na takiej płaszczyźnie którą proponował Epikur. Był materialistą, który ponad inne rzeczy w życiu stawiał sobie spokój, czyli tak zwaną ataraksję.
Cechy filozofii epikureizmu
Tak więc niewątpliwie można przyjąć tezę, że epikureizm może być filozofią pocieszenia, dla tych którzy za cel życia stawiają sobie eliminację wszelkich niepowodzeń w osiąganiu upragnionego powodzenia. Dlatego też, jako główne elementy epikureizmu mogę wymienić z pewnością:
- hedonizm - wyznawana filozofia przyrody, która wiązała się z odejściem od rzeczywistości nadprzyrodzonej,
- sensualizm - indywidualne szczęście człowieka, które nie jest równoznaczne z rozpustą i swawolą.
Właśnie na podstawie tych cech filozofii epikureizmu, chciałabym przedstawić w jaki sposób epikureizm stał się filozofią dla ludzi, dla których szczęście to wartość nadrzędna. Nie można jednak mówić tutaj o tym, iż miała to być filozofia wyłącznie dla egoistów, gdyż tak mogłoby się wydawać, lecz filozofia dla ludzi mądrych i sprawiedliwych, umiejętnie poruszających się w tym obszarze.
Epikureizm a hedonizm
Początki tego jakże optymistycznego nurtu, który na pierwszy sztandar, po przekroczeniu bram ogrodu szkoły filozoficznej stawiał hasło: "Tutaj będzie Ci dobrze, tutaj dobrem najwyższym jest rozkosz", były bardzo szybkie i ewolucyjne. Nie tylko hasło to zawiera w sobie zapewnienie czegoś błogiego, lecz wskazuje na jedno z głównych pojęć ważnych z punktu widzenia epikureizmu jakim jest hedonizm.
To właśnie to pojęcie ukształtowało się przez lata w ludzkiej świadomości, że posiada ono swój byt. Ta doktryna etyczna została wdrożona w życie przez Arystypa z Cyreny, który ponad wszystko stawiał sobie cielesną przyjemność objawiającą się w doznawaniu rozkoszy na zewnątrz. Chodzi tutaj także o materializm, który objawia się w konsumpcji i zużywaniu rzeczy materialnych w celu zaspokojenia własnej indywidualnej potrzeby. Poglądy hedonistów łączyły się zasadniczo z epikureizmem, ale subtelną różnicą był tutaj złagodzony hedonizm głoszony przez Epikura. Mówił on, że dobro dla człowieka to przede wszystkim nie doświadczanie cierpień i życie w spokoju. Zaznaczał też, że ważne są potrzeby duchowe człowieka, bo gdy popadniemy w przyjemność zewnętrzną, to tak jak i w przypadku błędnego koła, trudno będzie nam się wydostać. Właśnie poprzez taką postawę, którą głosił Epikur, ludzie powinni dążyć do szczęścia poprzez życie przyjemne i dobre. Rozwijając to zagadnienie, można wspomnieć tutaj o tym, by nie poddawać się nijakim i nie dającym przyjemności czynnościom i sytuacjom, gdyż jest to nieowocne. Taka postawa nie jest przypisana dla hedonisty, ponieważ nie daje rozkoszy i uniesienia. Epikur zaznacza tutaj podział przyjemności na takie, które są osiągalne bez doznania cierpienia oraz takie, które są z nim związane. Przyjemności bez doznania cierpienia, określa mianem pasywnych, a te związanie z nim, mianem dynamicznych. Spowodowane jest to tym, że ból zazwyczaj skłania nas do zmiany, zareagowania na niego i po pewnym określonym czasie odejścia od cierpienia.
Epikureizm - poruszane zagadnienia
Odnosząc się do elementów i cech filozofii epikureizmu, pragnę napisać co było główną przyczyną obaw i strachu epikurejczyków przed zaznaniem szczęścia. W tym przypadku można wymienić na pewno strach przed gniewem bogów i szeroko pojęty strach przed śmiercią. To w istocie szczególna i najważniejsza przyczyna ludzi, którzy zamiast cieszyć się doczesnością, zamartwiali się o przyszłości i o to co będzie po ich śmierci. Nie wierzyli oni w życie pozagrobowe, dlatego też obawa ta była bardziej uzasadniona, nie wiadomo czego mogli się spodziewać. To czego doświadczali na ziemi stało się dla nich najważniejsze. Twierdzili, iż jeżeli mają możliwość korzystania z wszelkich dóbr tutaj na ziemi, to powinni to robić, gdyż potem nie będą mieli ku temu żadnej okazji. Łączyło się to z zaznawaniem i korzystaniem przez nich z pocieszenia które znajdowali w literaturze, w śpiewie, w zabawie, w przebywaniu w gronie przyjaciół. Nie oznaczało to, że poddawali się oni wszelkim rozpustom i nierządom, ponieważ znali granice moralnej przyzwoitości. Naczelnym hasłem epikureizmu jako filozofii pocieszenia, było "Carpe Diem", co oznacza "Chwytaj dzień". To właśnie to zdanie wyznaczało ludziom ich kierunek życia. Stało się ono z biegiem czasu mottem, które motywuje i pobudza do działania. Wyjaśniając istotę tego zdania, można napisać iż mówiło ono przede wszystkim o czerpaniu przyjemności z każdej doczesnej chwili. Wykorzystaniu tego, co aktualnie przynosi nam dzień i moment, w którym się znajdujemy.
Coś, co szczególnie powiązane jest z poglądami filozoficznymi Epikura, to przede wszystkim w głównej mierze etyka. Etyka oznacza dla filozofa naukę o "wyborze i nauczaniu", w szerszym znaczeniu można to rozumieć jako odejście od duchowego lenistwa, zastoju i stagnacji, która tak często człowiekowi towarzyszy. Nie mówię bezpośrednio tutaj o przyjemnościach, które należy zwalczać, lecz o tym, że aby dojść do szczęścia należy podejść do tego bardzo rozważnie. Odejść od pychy, która często jest przyczyną naszych rozczarowań i cierpień. A ta z kolei właśnie doprowadza do duchowego i cielesnego załamania. Wzniosłe pragnienia również mogą dyskwalifikować człowieka w drodze do osiągnięcia przyjemności, ponieważ można przeżyć rozczarowanie z ich niespełnienia. Właśnie dlatego Epikur tak mocno kładł nacisk na powiązanie etyki z fizyką. Traktował człowieka i jego sprawy nie więcej niż sprawy zwierząt, bogów czy innych bytów. W żaden sposób nie wywyższał jego rangi w której się znajdował przeciętny egzystujący w teraźniejszości człowiek. Może właśnie dlatego patrzył na doczesność z dystansem i pokorą, wiedząc że tak ma to robić, aby zachować się w swoich poglądach i rozważaniach. Sądził, iż identyczne przyczyny powodują zawsze identyczne skutki. Ponad wszystko cenił wolność woli i nie rozumiał tych, co aby być lepszymi i by wznosić się ponad innych dawkowali sobie sami cierpienie. Uczył o niewzruszonych prawach przyrody, a co za tym idzie, o stałym i niezmiennym połączeniu etyki i fizyki. W etyce zwracał się do ludzi którzy byli "chorzy na duszy", to znaczy takich, którzy poprzez zatracenie się i emocjonalne wzloty i upadki nie doznali do tej pory szczęścia, albo doznali, lecz w zdawkowych ilościach. Szczególną uwagę poświęcał tym, co mimo dostatku i dobrobytu, nadal nie czuli się szczęśliwi. Jego zdaniem główną przyczyną tego stanu, był przepych i chęć pięcia się wyżej ponad wszystko inne. W jego dziełach znajdują się zdania "Żyjąc o chlebie i wodzie, przyjemności ciała wywołują we mnie grozę, gardzę luksusowymi rozkoszami, nie ze względu na nie, ale niewygody z nimi związane". Człowiek dla Epikura był istotą, która rodziła się i nie od razu była mądra, ale że stopniowo i powoli dochodziła do rozsądnych czynów. Miało się tak dziać za pomocą mądrych decyzji, bez niepotrzebnych cielesnych urozmaiceń i potrzeb, będących stale pokusą każdego człowieka. Wielokrotnie podkreślał, że nie każda przyjemność jest dobra, a nie każde cierpienie jest złe, a rozum to miarodajny składnik szczęścia. Chciał, aby jego poglądy zostały zaakceptowane i rozumiane jako przejaw altruizmu oraz szlachetnego dobra, które miało pomóc. Tak rozumiane zagadnienie było jednak jednym z wielu czołowych myśli Epikura, które miały być ową filozofią pocieszenia.
Na czele głównych zagadnień poruszanych przez Epikura, odnoszących się do tematu, czyli epikureizmu jako filozofii pocieszenia, wspomnę też o ascetyzmie. Filozof prowadził życie wypełnione mądrościami poetów i tego co mu przynosi los, lecz zachowywał także ascezę. Wybrał życie, które chciałby prowadzić bez cierpienia i w dążeniu do przyjemności także starał się go unikać. Tutaj ujawnia się podział na kryterium dobra i zła, będącego jeszcze jednym zagadnieniem w filozofii Epikura. Dobro polega na tym, że człowiek powinien starać się osiągnąć duchowe zaspokojenie i wewnętrzną równowagę, gdyż bez tego czyny zewnętrzne są niezrozumiałe. Definiuje przyjemność jako pochodną życia, oznacza to iż jest ono naturalną konsekwencją ludzkiego bytowania. Dobro osiąga się przez przebywanie w odpowiednim towarzystwie i wychowanie zgodne z przyjętymi normami. Zła aczkolwiek można zaznać w bojaźni przed bogami, strachem przed karą i złymi uczynkami, które hamują człowieka przez działaniem. Ten rodzaj dobrego życia, to tak zwane "Życie epikurejskie", polegające na życiu zgodnym z naturą. Nie lękaniu się wyżej wspomnianych bogów i śmierci, która i tak każdego dosięgnie. Bowiem ludzka natura nie powinna ograniczać się jedynie do tego co fizykalne i uczuciowe, ale tego co ponad tym - powyżej egzystencji. Idzie za tym materializm, ważna cecha i element filozofii Epikura z dziedziny fizyki. Mowa tutaj o niezniszczalnych i nieprzerwanych atomach łączących rzeczy i światy. Ludzie według Epikura, to "istoty złożone z atomów i próżni". Ich charakterem jest to że ludzka świadomość też nazwana została procesem fizycznym, a co za tym idzie, że to co doczesne powinno być wykorzystane jak najlepiej. Nie ma zatem mowy o marnotrawieniu czasu i energii.
Upragniona wola zdobycia tego, co ulotne jest znana do dziś. Nowo powstałe nurty i swego rodzaju sekty kulturowe, na wszelaki sposób próbują wcielić w życie, swoje poglądy. Epikur przedstawia nam wszystkim, w jaki sposób należy żyć, w szeroko pojętym znaczeniu tego słowa, by zaznać szczęścia. Nie daje nam rozkazów, ale poprzez swoje:
- myśli,
- zdania,
- motta
kieruje do czytelnika uwagi dotyczące rzeczy, które łączą każdego człowieka. Zauważa pewne powiązania pomiędzy ludźmi, a naturą, fizyką i etyką. Wie, że to nieoderwalna część egzystencji poszczególnych jednostek. Jego przekaz i filozofia, po dzień dzisiejszy stale porusza się w kręgu ludzi. Starożytni jak i współcześni ludzie, potrzebowali nowego spojrzenia na sprawy rzeczywistości, dlatego też epikureizm to uniwersalna i ponadczasowa doktryna. Jednym pomaga, a drugich skłania do myślenia, zatrzymania się na moment, oderwania od codzienności i gwaru spraw. Zachęca bardzo pokaźnie do myślenia. Zawiera wiele sentencji, które są jak mantra głoszone po dzień dzisiejszy.
Przedstawione przeze mnie elementy epikureizmu, mają być uzasadnieniem dlaczego tak wielu ludzi wybiera ten rodzaj drogi.
Bibliografia
- "Nauka Epikura" - Adam Krokiewicz;
- "Lathe Biosas - Żyj w ukryciu" - Kazimierz Pawłowski;
- "Dzieje filozofii Zachodu" - Bertrand Russell;
- "Filozofia" - Richard H. Popkin.