Ekonomia to nauka społeczna badająca między innymi to, w jaki sposób ludzie gospodarują w warunkach ograniczonych zasobów, aby zaspokoić swe nieograniczone potrzeby. W celu ich wyznaczenia i zhierarchizowania posłużyć możemy się piramidą potrzeb Maslowa, która porządkuje je od tych najbardziej podstawowych do tych wyższego rzędu.
Hierarchia potrzeb według Maslowa
Twórcą piramidy jest amerykański uczony - Abraham Maslow, który swe badania rozpoczął od postawienia pytania, dlaczego jednostka w różnym czasie odczuwa różne potrzeby.
Doszedł on do wniosku, iż ludzie zaspakajają swe pragnienia stopniowo. Oznacza to, że w pierwszej kolejności realizujemy swoje najbardziej podstawowe potrzeby, a dopiero po ich częściowym lub całkowitym zaspokojeniu przechodzimy do pragnień, które znajdują się wyżej w hierarchii.
Piramida ludzkich potrzeb według A. Maslowa
Potrzeby niższego rzędu
Według Maslowa na najniższym poziomie piramidy znajdują się potrzeby fizjologiczne. Mają one najbardziej podstawowy charakter. Należą do nich pragnienia związane z:
- pożywieniem,
- ogrzewaniem,
- schronieniem,
- prokreacją,
- odpoczynkiem.
W celu ich zaspokojenia niezbędne jest posiadanie minimalnej zdolności finansowej, gwarantowanej przez odpowiedni poziom płac i określone środowisko pracy. Pragnienia te nie zawsze są jednoznaczne. Głód nie zawsze oznacza bowiem brak pożywienia sensu stricto, ale na przykład niewystarczającą ilość pieniędzy, potęgującą uczucie niepokoju.
Jeśli potrzeby fizjologiczne jednostki nie są zaspokojone, wówczas odgrywają one w jej życiu rolę dominującą, co oznacza iż cała aktywność człowieka jest im podporządkowana. Inne pragnienia zaś schodzą na dalszy plan.
Dopiero po zrealizowaniu potrzeb fizjologicznych pojawiają się potrzeby odnoszące się do bezpieczeństwa. Odnoszą się one do środowiska emocjonalnego oraz psychicznego i związane są z:
- ochroną zdrowia,
- gwarancją zatrudnienia,
- wolnością od trosk materialnych,
- zachowaniem prawa, porządku, sprawiedliwości.
W znaczącej mierze sprowadzają się one zatem do zaspokojenia pragnienia związanego z zapewnieniem bezpiecznego bytu jednostce i jej najbliższym osobom. Uzyskanie stabilizacji oraz ochrony przed długotrwałym bezrobociem, chorobami uniemożliwiającymi podjęcie pracy zarobkowej czy też niezdolnością do jej wykonywania z powodu wieku warunkuje pojawienie się kolejnych potrzeb.
Potrzeby wyższego rzędu
W miarę poruszania się w górę piramidy przechodzimy od pragnień najbardziej podstawowych to tych wyższego rzędu. Na trzecim poziomie piramidy A. Maslowa znajduje się potrzeba przynależności, inaczej afiliacji.
Determinują ją pragnienia związane z:
- miłością, chęcią czerpania satysfakcji ze związków z drugim człowiekiem, wchodzeniem z nim w relacje intymne, przywiązaniem, czułością i przyjaźnią,
- wyrażaniem swojej opinii, swobodnym wypowiadaniem się i byciem odbiorcą opinii innych,
- zrozumieniem, byciem akceptowanym przez innych, posiadaniem dostępu do informacji.
Potrzeby te odnoszą się do relacji jednostki z otoczeniem i w znacznej mierze są one zaspakajane przez rodzinę, przyjaciół i bliskich znajomych. Ważną rolę odgrywa w tym wypadku także przyjazne środowisko pracy. Jeśli pragnienia trzeciego poziomu piramidy nie zostaną zaspokojone, wówczas może to doprowadzić do osamotnienia jednostki i jej izolacji. W miejscu pracy zaś przełoży się to na jej mniejszą efektywność.
Do potrzeb wyższego rzędu zalicza się również potrzeby szacunku i uznania, które w hierarchii Maslowa zajmują czwarty poziom. Wówczas uczucia rodziny i przyjaciół nie wystarczają. Pragniemy bowiem, aby nasz profesjonalizm był dostrzegany i doceniany także przez inne osoby, z którymi nie wchodzimy w aż bliskie relacje. Potrzeby szacunku i uznania determinowane są przez wzajemnie oddziałujące na siebie składowe, takie jak:
- posiadanie wpływu,
- poczucie własnej wartości i tożsamości,
- szacunek dla siebie samego,
- poszanowanie przez innych,
- zajmowanie określonej pozycji społecznej,
- prestiż, sukces.
Pragnienia te najczęściej są zaspakajane poprzez otrzymywanie ambitnych zadań w pracy, pochwały kierownictwa firmy czy też uznanie w zespole.
Na samym szczycie piramidy znajdują się potrzeby samorealizacji. Związane są one z dążeniem jednostki do podejmowania działań, do których ma uzdolnienie, umiejętności bądź powołanie. Chodzi nie tylko o wykorzystywanie wszystkich swoich atutów, ale także prezentowanie indywidualnej twórczości, kreatywności, podejmowanie inicjatyw oraz rozwój osobowości, który uwzględnia wiele płaszczyzn, w tym intelektualną czy też zawodową.
Oznacza to posiadanie możliwości:
- realizowania swoich ambicji, planów oraz marzeń,
- wykorzystania własnego potencjału,
- nabywania wiedzy, umiejętności i doświadczenia,
- rozumienia nie tylko otaczającego jednostkę środowiska, ale także mechanizmów rządzących światem,
- poszukiwania doznań estetycznych.
Dzięki realizacji tych pragnień osiągamy satysfakcję, wynikającą z ciągłego procesu doskonalenia siebie. Potrzeby te jednak nigdy nie zostaną w 100% zaspokojone, gdyż ludzkie ambicje są nieograniczone. Gdy zrealizujemy jedną, w jej miejscu pojawia się następna, która daje szansę na dalszy rozwój jednostki.