Dla każdej dziewczynki to ojciec jest tym pierwszym i najważniejszym mężczyzną, dzięki któremu czuje się atrakcyjna i doceniona. W przypadku chłopca tym wzorcem jest matka, która pomaga mu stać się odpowiedzialnym i zaradnym mężczyzną w dorosłym życiu. Co jednak, gdy zwykła, piękna, dziecięca miłość przekształca się w pociąg seksualny przy jednoczesnej niechęci do drugiego rodzica, którego uznajemy za rywala/rywalkę? Mówimy tutaj, w przypadku dziewczynek: o kompleksie Elektry, a chłopców: o kompleksie Edypa. Warto dowiedzieć się czegoś więcej o tych zjawiskach, ich przyczynach, objawach i możliwościach postępowania.
Mitologia w psychologii
Znany i ceniony do dziś psycholog, Carl Gustaw Jung, jest uważany za autora terminu kompleksu Elektry, używanego w stosunku do małych dziewczynek. W ten sposób opisał zaburzenie psychologiczne, polegające na pociągu do rodzica przeciwnej płci, w tym wypadku ojca, przy jednoczesnej wrogości kierowanej do matki. Nieco wcześniej, Zygmunt Freud opisał analogiczne zjawisko u chłopców, które nazwał kompleksem Edypa.
Skąd pochodzą te postaci?
- Elektra była mykeńską królewną, córką Agamemnona. Jej ojciec po powrocie z wojny trojańskiej został zabity przez jej matkę. Elektrze po latach udaje się pomścić jego śmierć, zabijając niewierną matkę i jej kochanka;
- Z kolei Edyp jest bohaterem dramatu Sofoklesa, "Król Edyp". To król Teb, nad którym ciążyła klątwa. Władca, nie znając swoich biologicznych rodziców, zabił swojego ojca oraz ożenił się z własną matką, nie wiedząc, że popełnia ojcobójstwo i kazirodztwo.
Kompleks Edypa - mechanizm, przyczyny, objawy i skutki
Psychologiczny kompleks Edypa w teorii Freuda dotyczył chłopców, którzy w wieku 3-5 lat zaczynali obawiać się utraty miłości matki. Mały chłopiec w okresie pierwszych trzech lat życia był bardzo przywiązany do swojej rodzicielki. W miarę upływu czasu usamodzielniał się i zaczynał interesować otaczającym światem. Jednocześnie obserwował, jak jego matka, dotychczas najbliższa mu osoba, zaczyna okazywać miłość komuś innemu: jego ojcu. Zaczynał odczuwać zazdrość i obawiał się, że ojciec zajmie od teraz jego miejsce. Pojawiał się nieuświadomiony pociąg seksualny do matki oraz niechęć w stosunku do ojca, traktowanego od tej pory jako rywala.
Naturalnie kompleks Edypa rozwiązuje się około 6 roku życia, kiedy to chłopiec zaczyna rozumieć, że rozdzielenie z matką nie oznacza utraty jej miłości, że oboje rodzice go kochają, ich wzajemna miłość jest ważna dla całej rodziny, a coraz bardziej znacząca staje się w tym wieku grupa rówieśnicza.
Jak pomóc dziecku rozwiązać kompleks Edypa?
Na pewno należy otoczyć go miłością, wsparciem, tłumaczyć, że rodzice kochają go oboje. Matki powinny pamiętać o tym, aby znaleźć czas i dla dziecka i dla męża, aby łączyć rolę matki i żony, pokazując dziecku, że jego ojciec zajmuje w jej życiu ważne miejsce ale i on jako syn jest ważny, że oni wszyscy tworzą rodzinę i każdy ma w niej swoje miejsce. Z kolei ojcowie powinni okazywać matkom szacunek i miłość ucząc w ten sposób synów jak traktować ukochaną kobietę.
Problemy z prawidłowym rozwiązaniem kompleksu Edypa mogą mieć wpływ na późniejsze życie chłopca. Jako mężczyzna może mieć trudności z nawiązywaniem relacji z kobietami. Może traktować partnerki jako rywalki matki, porównywać je do niej. Kolejną trudnością może być jego silna więź z matką, może on uznawać rozdzielenie z nią za wręcz niemożliwe. Skutkować to może cechami narcystycznymi. Podobnie może być w przypadku chłopców wychowywanych bez matek. W ich przypadku nieprzepracowany kompleks Edypa może objawiać się poszukiwaniem starszych partnerek, które mają pełnić niejako rolę matek.
Kompleks Elektry - mechanizm, przyczyny objawy i skutki
Według Junga kompleks Elektry ma swoje początki już w momencie narodzin. Przez pierwsze 3 lata życia dziewczynki jest ona w naturalny sposób silnie związana z matką. Jest przez nią karmiona, pielęgnowana, jej obecność jest ważniejsza dla dziecka niż bliskość ojca.
Po ukończeniu 3 roku życia wiele się zmienia, dziecko jest bardziej samodzielne i zaczyna zauważać, ze matka nie jest mu niezbędna w wielu przypadkach. Według Junga właśnie w tym momencie dziewczynki zbliżają się do swoich ojców. Jednocześnie obserwują, jak ojciec zachowuje się w stosunku do matki: jak obdarza ją uczuciem, okazuje jej miłość i troskę. Stają się zazdrosne o względy matki i robią wszystko, aby zająć jej miejsce u boku ojca i być dla niego najważniejsze. Jednocześnie matkę zaczynają traktować jako rywalkę, z jednej strony czują do niej niechęć, ale z drugiej obawiają się jej gniewu i odrzucenia.
Zwykle kompleks Elektry mija naturalnie w wieku około 6 lat. Matka wygrywa "walkę" o względy ojca i swojego męża, a dziewczynka przenosi zainteresowanie na grupę rówieśniczą, która zaczyna odgrywać w jej życiu coraz istotniejszą rolę. Obecnie specjaliści są zgodni: kompleks Elektry w łagodnym stopniu przechodzi praktycznie każda dziewczynka. Objawiać się to może większą zaborczością o uwagę ojca w wieku 3-6 lat, nie należy jednak tłumić tych naturalnych odruchów, ponieważ może to powodować trudności w relacjach z mężczyznami w dorosłym życiu. Każda dziewczynka musi przepracować i relację z matką i z ojcem, jako tym pierwszym i najważniejszym mężczyzną w jej życiu.
Jak pomóc dziecku rozwiązać kompleks Elektry?
Istotne jest adekwatne reagowanie na zachowanie córki. Gdy dziewczynka w wieku przedszkolnym chce spać z rodzicami w łóżku (i nie jest to związane z pojawieniem się rodzeństwa), należy ostawić granice i ustalić, że rodzice śpią w sypialni, a ona w swoim pokoju. Należy zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa np. spędzić z nią czas zanim zaśnie, ale nie ulegać nadmiernie dziecku. Dodatkowo, jeśli córka nie pozwala rodzicom spędzić czasu razem i źle reaguje, gdy ojciec okazuje matce miłość, należy uświadomić dziecko, że w rodzinie wszyscy się kochają: mama kocha tatę i tata mamę oraz rodzice kochają swoje dziecko tak samo mocno. W ten sposób mała kobietka będzie wzrastała w poczuciu, że nie musi rywalizować z matką, że oboje rodzice ją akceptują i jest dla nich ważna.
Co może powodować nieprzepracowany w dzieciństwie kompleks Elektry? Na pewno trudności we wchodzeniu w relację z mężczyznami: dziewczyna, a później kobieta czuje się, jakby zdradzała własnego ojca, który jest dla niej ideałem i o względy którego wygrała w dzieciństwie z matką. Ponadto, kobieta może szukać partnera bardzo podobnego do ojca i każdego swojego chłopaka z nim porównywać. Z drugiej strony trudności mogą pojawić się również u kobiet, które wychowywały się bez ojca. One z kolei mogą poszukiwać w partnerze cech wymarzonego taty, mogą wiązać się z dużo starszymi lub nawet żonatymi mężczyznami.
Dzisiejsza psychologia uznaje te dwa kompleksy za naturalne etapy rozwoju małych chłopców i dziewczynek. Prawidłowe przepracowanie kompleksu Edypa i Elektry pozwala na wchodzenie w satysfakcjonujące związki z partnerami w przyszłości oraz zachowanie prawidłowych relacji z rodzicami, ponieważ dziećmi jesteśmy przez całe życie.
