Mitomania, czyli patologiczne kłamstwo - przyczyny, objawy, diagnoza, jak z nim walczyć?

Mitomania Kłamiemy i to często. Mijamy się z prawdą. Nie mówimy wszystkiego, zatajamy część informacji. Robimy to z wielu powodów: jest nam tak wygodniej, boimy się powiedzieć prawdy lub chcemy uchronić bliskich przed przykrościami. A co, gdy kłamstwo staje się patologiczne i sami nie umiemy odróżnić go od prawdy? Wtedy mamy do czynienia z mitomanią, patologiczną skłonnością do mówienia nieprawdy.

Mitomania a kłamstwo

Mitomania, czyli inaczej zespół Delbrücka to patologiczna skłonność do mijania się z prawdą. Nazwa pochodzi od nazwiska Antona Delbrücka, niemieckiego psychiatry, który jako pierwszy opisał tę przypadłość. Mitoman tym się różni od zwykłego kłamcy, że kłamie bez wyraźnej przyczyny i sam nie wie, gdzie istnieje granica między tym, co prawdziwe, a tym co zmyślone. Mitomania dotyka około 1% ludności, zwykle pierwsze objawy widoczne są w wieku dorastania (15-16 rok życia) lub wcześniej. Mitoman kłamie "bo tak", zmyśla, ubarwia, przedstawia siebie w jak najlepszym świetle. Mitomania jest zaburzeniem o charakterze przewlekłym.

Przyczyny mitomanii

Mitoman kłamie tak po prostu… ale dlaczego to robi? Co daje mu kłamanie? Przyczyn mitomanii upatrywać można w wielu czynnikach. Jedną z grup są czynniki osobowościowe. Mitomania bywa bowiem wiązana z szeregiem zaburzeń psychicznych, w tym z zaburzeniami osobowości (np. osobowością narcystyczną czy osobowością borderline), schizofrenią. Powodem może być również schorzenie mózgu, np. guz. Nie bez znaczenia są również czynniki rodzinne i środowiskowe. Większą skłonność do mitomanii mają osoby z rodzin patologicznych, gdzie problemem była bieda, alkoholizm oraz przemoc, zarówno psychiczna, fizyczna, jak i seksualna. Osoby te starając się ukryć nieszczęścia w swoim domu rodzinnym mogły latami koloryzować rzeczywistość, co poskutkować może przekształceniem się niewinnych kłamstw w skłonność do mitomanii. Skłonność ta występować może również u osób z niską samooceną, małą pewnością siebie, wieloma kompleksami i lękami. Tendencja do mitomanii ma pomóc im wybić się, odnaleźć w towarzystwie, znaleźć nowych znajomych oraz im zaimponować.

Jak objawia się mitomania?

Mitomania objawia się mówieniem nieprawdy i to w wielu sytuacjach. Mitoman ma bardzo bujną wyobraźnię: patologiczny kłamca nie mówi prawdy, zataja ją ale najczęściej ubarwia rzeczywistość, dodaje ciekawsze fakty, przedstawia siebie w bardzo korzystnym świetle lub wręcz przeciwnie: kreuje siebie jako ofiarę. Mitoman może opowiadać, jak cudownie spędził urlop, jak wiele miejsc zwiedził, a tak naprawdę wyjechał na wykupioną wycieczkę do mało popularnego miejsca. Patologiczny kłamca może również opowiadać, jaką cudowną ma pracę, jak szybko awansuje i co osiągnie w życiu. Tak naprawdę jednak jest szeregowym pracownikiem i awans od wielu lat odwleka się w czasie. Może również robić z siebie ofiarę, np. chorując na zwykłą grypę opowiadać, że jest poważnie chory i nie wiadomo, czy uda mu się wyzdrowieć.

Jak jeszcze można rozpoznać mitomana?

charakterystyczne jest to, że mitoman lubi mówić, mówi dużo, kwieciście, często coś opowiada, chętnie dzieli się opowieściami ze swojego życia, ma bogate słownictwo, posługuje się ciekawymi zwrotami, używa wielu metafor;
mitoman lubi plotki, niepotwierdzone historie, chętnie je opowiada;
lubi wczuwać się w role, udawać innych, naśladować ich;
lubi wyolbrzymiać, zarówno swoje sukcesy, jak i porażki, nigdy jednak nie upatruje winy w sobie;
ma kiepską pamięć do twarzy, dat, nazwisk, zdarza mu się je przekręcać ale niewiele sobie z tego robi;
jest egocentrykiem, wszystkie historie zaczyna od "ja", przyjmuje jedynie swój punkt widzenia.

Diagnoza mitomanii

Zdiagnozowanie mitomanii nie jest łatwe, ponieważ niezbędne jest przeprowadzenia diagnozy różnicowej z innymi zaburzeniami, w tym zwyczajnym kłamstwem (oraz określenie jego przyczyny) ale i urojeniami, które występują między innymi w przebiegu schizofrenii. To bardzo ważne, ponieważ schizofrenia jest poważnym zaburzeniem, a urojenia występujące w jej przebiegu mogą mieć poważne w skutkach konsekwencje, np. próbę samobójczą osoby chorej. W wielu zaburzeniach zjawisko to nosi również znamiona konfabulacji, czyli uzupełniania zapomnianych wspomnień rzekomymi, czyli wymyślonymi. Nie jest ona tożsama z mitomanią.

„Stale mnie oszukiwał” - Historia Sandry, lat 28

„Arka poznałam na studiach, imponował mi. Miał przeciętne wyniki ale… niezwykle ciekawe życie. Opowiadał o krajach, które zwiedził, ludziach, których poznał. Pochodził z małej wsi, gdzie rodzice mieli duży dom i pokaźne gospodarstwo, brat prowadził tam rodzinną firmę. Spotykaliśmy się prawie rok, nadeszło Boże Narodzenie. Każdy miał spędzić je w rodzinnym domu. Postanowiłam zrobić mu niespodziankę i w drugi dzień świąt wybrałam się pociągiem do jego rodzinnej miejscowości - adres pamiętałam z legitymacji studenckiej. Kupiłam drobne prezenty dla jego rodziców i nie mogłam się doczekać, aż złożę im najlepsze życzenia. Tam wydała się cała prawda, a raczej przekazali mi ją mieszkańcy wsi, w której mieszkał Arek. Całości dopełniła wizyta w jego domu. Jego rodzice okazali się być skromnymi rencistami, mieszkającymi w niewielkim domu z zaniedbanym obejściem, brat był bezrobotny i nadużywał alkoholu, a sam Arek… okazał się być wręcz patologicznym kłamcą. Koleżanka powiedziała mi potem, że z pewnością był mitomanem. Chorował na kłamstwo. Na szczęście ja szybko się z niego wyleczyłam”.

Mitoman w domu i w pracy, czyli jak poradzić sobie z patologicznym kłamcą?

Z mitomanem możemy się spotkać praktycznie wszędzie: w domu, we własnej rodzinie, w związku, w szkole czy miejscu pracy. Może okazać się nim nasz małżonek, nasz rodzic, pracownik czy kolega ze szkoły. Niestety, mitomania zwykle przez dłuższy czas pozostaje nieujawniona, a my wierzymy w to, co opowiada nam patologiczny kłamca. Gdy zostanie on zdemaskowany targają nami silne emocje. Jesteśmy bardzo źli, pojawia się rozpacz, żal, czujemy się oszukani, obawiamy się mitomanowi na nowo zaufać. Szczególnie taka sytuacja boli nas, gdy mitomanem okazał się ktoś bliski: partner czy dobra przyjaciółka.

W czym może przeszkodzić mitomania? W życiu prywatnym może oczywiście przyczynić się do wielu kłótni w rodzinie, a nawet do rozpadu związku. W pracy z kolei może przyczynić się do wręczenia patologicznemu kłamcy wypowiedzenia, wszystko za sprawą utraconego zaufania poprzez wielokrotne kłamstwa.

Co robi zdemaskowany mitoman? Zwykle nie przejmuje się...

Jak walczyć z mitomanią?

Patologiczne kłamstwo jako zaburzenie osobowości podlega terapii psychologicznej. Obecnie jest to jedyna forma walki z nim - nie stosuje się farmakoterapii. Psycholog w trakcie spotkań stara się wdrożyć nowe metody postępowania ale również skupia się na poznaniu przyczyn mitomanii, np. omówieniu problemów z okresu wczesnego dzieciństwa.

Pamiętajmy, by nie obwiniać mitomanów na to, co robią, za to, że kłamią. Ich zachowanie podyktowane jest nieprawidłowymi wzorcami zachowania, traktowane jest jako zaburzenie i podlega specjalistycznej terapii.

Autor: Monika Muzolf, psycholog