Paznokcie - budowa, charakterystyka, właściwości, choroby i defekty

Podstawową funkcją paznokci jest ochrona opuszków palców przed urazami mechanicznymi. Dodatkowo paznokcie ułatwiają precyzyjne ruchy palców, podnoszą wrażliwość dotykową i zdolność chwytania. Płytka paznokcia zbudowana jest z blaszki podeszwowej i blaszki grzbietowej. Blaszka grzbietowa składa się z korzenia paznokcia zagłębionego w skórze i paznokcia, który wyrasta na zewnątrz. Nasadę paznokcia (wraz z obłączkiem) otacza od zewnątrz wał paznokcia z obrąbkiem naskórkowym.

Płytka paznokcia powstaje w wyniku podziału komórek, tworzących macierz paznokci. Macierz jest wpukloną częścią naskórka, pozbawioną warstwy ziarnistej. Jej orientacja przestrzenna powoduje, że paznokcie rosną równolegle do powierzchni palca.

Budowa paznokci

W budowie anatomicznej paznokcia możemy wyróżnić także:

• wał skórny paznokciowy - jest to fałd skóry właściwej, pokryty nabłonkiem;
• obrąbek naskórkowy nadpaznokciowy - jest zewnętrzną częścią nabłonka wału paznokciowego, który uszczelnia i chroni proksymalną część wału paznokciowego i leżącą pod nim macierz przed infekcjami;
• obłączek - część proksymalna wału paznokciowego, o kształcie półksiężyca, znacznie jaśniejsza od pozostałej części paznokcia;
• obrąbek naskórkowy podpaznokciowy - część, w której spoczywa korzeń i blaszka paznokcia, łączy się bezpośrednio z dolną częścią wolnego brzegu.

Płytka paznokcia jest umiejscowiona bezpośrednio na łożysku, którego zadaniem jest odżywianie paznokcia. Jej kształt jest cechą indywidualną, która zależy w dużym stopniu od kształtu paliczków dystalnych palców danego osobnika. Zbudowana jest głównie z twardej keratyny i lipidów. Histologicznie składa się z trzech warstw: płytki grzbietowej, pośredniej i brzusznej.

Charakterystyka i  właściwości paznokci

Powierzchnia górna płytki jest podłużnie bruzdowana, u zdrowych osobników ma jasnoróżowy kształt i lekki połysk. Analiza ultradźwiękowa pokazuje, że gęstość i grubość wzrasta w kierunku wolnego brzegu paznokcia nawet o 8,8%. Jej grubość wzrasta z wiekiem i wynosi od około 0,5 do 0,7 mm, jest większa u osób, które wykonują pracę fizyczną oraz u mężczyzn.

Średnia szybkość wzrostu płytki wynosi od 1,9 do 4,4 mm dla paznokci u rąk i około 1 mm na miesiąc w przypadku paznokci u stóp. Uwarunkowana jest wieloma czynnikami m. in. płcią, wiekiem, a nawet porą roku. Szybszy wzrost paznokci stwierdzono w przypadku:

• dzieci do 14 roku życia,
• kobiet po 69 roku życia,
• w trakcie cieplejszych miesięcy.

Dodatkowo zauważono, iż ciąża może zwiększyć tempo wzrostu paznokci, natomiast złe odżywianie powoduje jego spowolnienie. Pełny odrost płytki paznokcia dłoni wynosi od 90 do 150 dni. Jansen wraz ze współpracownikami badał, jak długość paznokci wpływa na siłę chwytu i szybkość pisania. Dowiódł on, że wraz ze wzrostem długości paznokci o 0,5, 1 i 2 cm moc uchwytu i szybkość pisania znacząco spadają.

Istotnym czynnikiem wpływającym na właściwości fizyczne paznokcia jest stopień hydratacji. Pomimo dużej odporności na czynniki zewnętrzne częste mycie rąk może zwiększyć elastyczność i kruchość paznokci. Natomiast odwodnienie płytki spowodowane nadmiernym używaniem produktów kosmetycznych, zwłaszcza acetonu i detergentów może prowadzić do rozdwajania, suchości i kruchości płytki. Elastyczność płytki była obiektem badań wielu naukowców. Finlay zauważył, że zanurzenie paznokci przez godzinę w wodzie powoduje wzrost ich masy o 21% oraz wzrost elastyczności. Dalsze badania prowadzono wydłużając czas zanurzenia w wodzie do 2 godzin. Stwierdzono, iż elastyczność wzrosła mimo ustabilizowania się masy.

Dodatkowo badania te zostały potwierdzone w wyniku analizy paznokcia wykorzystując spektroskopię Ramana. Zauważono, że struktura α-helisy białek paznokci zanurzonych w wodzie przez 10 min, jest luźniejsza i posiada większe odstępy między poszczególnymi białkami.

Twardość płytki zależy z kolei od ułożenia zrogowaciałych keratynocytów nazywanych również onychocytami. Keratynocyty macierzy paznokcia mają większy rozmiar i wyższy indeks mitotyczny, niż komórki naskórka. Skład blaszki paznokcia w jej poszczególnych częściach jest zróżnicowany, ale około 80-90% stanowią keratyny twarde, tożsame do keratyn we włosach, zawierające nawet do 22 % reszt cysteiny (Cys), natomiast pozostała część to keratyny miękkie, typu skórnego.

Choroby i defekty paznokci

Zdrowa płytka paznokcia charakteryzuje się jasnoróżowym kolorem, gładką, błyszczącą, lekko wypukłą powierzchnią oraz podłużnym kształtem. Wszelkie zmiany w obrębie aparatu paznokciowego należy bezzwłocznie skonsultować z lekarzem, ponieważ mogą wskazywać na wiele poważnych chorób ogólnoustrojowych.

Zaliczamy do nich m. in.:

• łuszczycę,
• niewydolność nerek,
• nadczynność tarczycy,
• niedobór żelaza,
• marskość wątroby
• i wiele innych.

Schorzenia paznokci nie zawsze muszą wynikać z choroby, często są wynikiem uszkodzeń mechanicznych, złej pielęgnacji, używania toksycznych substancji, alergii i chorób grzybiczych. W celu diagnostyki tych zmian należy wykonać szereg badań histopatologicznych, mikologicznych i dermatoskopowych.

1. Patologiczne zabarwienie paznokci

Dotyczy blaszki paznokciowej lub obszaru, który znajduje się pod paznokciem. Możemy wyróżnić kilka rodzajów chorób, w których występują zmiany koloru płytki, w tym bielactwo, zespół żółtych paznokci czy zespół zielonych paznokci.

Bielactwo
To choroba objawiająca się występowaniem różnokształtnych białych plam w obrębie blaszki paznokcia. Dzieli się je na bielactwo pospolite, które dotyka większość ludzi w okresie ich życia oraz bielactwo toksyczne. Bielactwo pospolite występuje u ludzi zdrowych i jest najczęściej spowodowane przez mikrourazy macierzy lub łożyska paznokcia, do których dochodzi podczas źle wykonanego manicure. Może wynikać z niedoboru witamin i mikroelementów zwłaszcza żelaza, wapnia i cynku. Zmiana ta może objąć jeden lub kilka paznokci. Bielactwo toksyczne występuje podczas zatrucia substancjami toksycznymi np. talem, arsenem oraz podczas chorób zakaźnych i niedożywienia. Przebarwienia przesuwają się zazwyczaj ku wolnemu brzegowi wraz ze wzrostem płytki paznokcia i zanikają samoistnie.

Zespół żółtych paznokci
Jest diagnozowany rzadziej niż bielactwo. Charakteryzuje się znacznym zgrubieniem i zżółknięciem płytki. Wskazywany jest jako objaw wielu chorób przewlekłych. Występuje najczęściej podczas zastoju chłonki, nowotworu płuc, zapalenia oskrzeli, zatok, a także w wyniku zakażenia wirusem HIV. Leczenie powyższej zmiany jest trudne ze względu na przewlekłość chorób, którym towarzyszy.

Zespół zielonych paznokci
To zaburzenie zdrowotne, w którym płytka paznokcia ma częściowo zielone zabarwienie, jest delikatnie uniesiona i pogrubiona. Rozpoznanie jest możliwe dzięki lampie Wooda i badaniu bakteriologicznemu, gdyż główną przyczyną tej choroby są zakażenia bakteryjne. Po zastosowaniu lakierów i maści przeciwbakteryjnych oraz antybiotykoterapii choroba zanika.

Pleśnica
Charakteryzuje się występowaniem blado-żółtawych pasm, prześwitujących przez płytkę paznokcia. Zmiany te są spowodowane głównie występowaniem grzybów pleśniowych, a także zaburzeniami krążenia i spadkiem odporności. Choroba ta występuje często u ludzi w podeszłym wieku, a pierwsze zmiany pojawiają się zazwyczaj a paznokciach stóp.

2. Zmiany przerostowe

Innym częstym schorzeniem obserwowanym na paznokciach są zmiany przerostowe, charakteryzujące się nadmiernym rozrostem i rozszerzeniem końcowych części palców. Schorzenie to przyjmuje kilka postaci. Do najpowszechniejszych należą tzw. palce pałeczkowate i szponowatość paznokci.

Palce pałeczkowate - dobosza
To zaburzenia kształtu, polegające na rozszerzeniu i kulistym zaokrągleniu palców. Blaszka paznokcia jest szorstka, poszerzona i pogrubiona. Choroba rozwija się najczęściej u palców rąk osób starszych. Wynika z chorób układu oddechowego m. in. gruźlicy, astmy, nowotworów płuc oraz chorób układu krążenia.

Szponowatość paznokci
To defekt, który objawia się pogrubioną, wydłużoną płytką i nadmiernym przerostem paznokcia. W wyniku deformacji następuje oddzielenie płytki od łożyska. Paznokcie stają się żółte i matowe, pojawiają się również problemy z ich obcięciem. Zmiana pojawia się najczęściej u paznokci stóp, jest spowodowana problemami z krążeniem, nieprawidłową higieną, a także noszeniem zbyt ciasnego obuwia i częstymi urazami mechanicznymi.

3. Zmiany powierzchni płytki

Do często występujących defektów paznokci należą również zmiany powierzchni płytki, takie jak bruzdowatość oraz zwiotczenie i nadmierna ich łamliwość. Krótką charakterystykę obu schorzeń przedstawiono poniżej.

Bruzdowatość
Występuje pod dwoma postaciami, charakteryzującymi się bruzdowaniami podłużnymi lub poprzecznymi. Bruzdowania podłużne są naturalnie spotykane na powierzchni płytki paznokcia, jednak zbyt głębokie, objawiające się w postaci pojedynczego kanału lub drobnych licznych rowków mogą wynikać ze słabego krążenia krwi w organizmie lub świadczyć o zakażeniu liszajem płaskim. Bruzdowatość poprzeczna nazywana także liniami Beau, powstaje w wyniku uszkodzeń mechanicznych macierzy, chorób infekcyjnych oraz ogólnoustrojowych, np. cukrzycy czy łuszczycy.

Zwiotczenie, nadmierna łamliwość i osłabienie kondycji paznokci
Są to jedne z najczęstszych defektów, które dotykają większość społeczeństwa. Objawiają się pękaniem płytki paznokciowej wzdłuż bruzd podłużnych, a w następstwie wykruszaniem od strony wolnego brzegu. U części społeczeństwa wynika to ze skłonności genetycznej, jednak wiele czynników środowiskowych może mieć wpływ na osłabienie i powodowanie łamliwości paznokci. Zaliczamy do nich m. in. częste mycie rąk, narażenie na związki chemiczne powodujące wysuszenie płytki paznokci, w tym zmywacze na bazie acetonu i alkoholu izopropylowego. Dolegliwość ta często spowodowana niedoborem witaminy A, C oraz żelaza. Zwiotczenie i kruchość płytki może wynikać z noszenia oraz zdejmowania sztucznych paznokci, a także używania do ich przyklejenia klejów zawierających cyjanoakrylany.

4. Zmiany w połączeniu płytki paznokcia z podstawą

Kolejnym schorzeniem świadczącym o pogorszonej kondycji paznokcia i całego organizmu są zmiany w połączeniu płytki paznokcia z podstawą. Do najbardziej znanych należą oddzielanie i złuszczanie płytki oraz zanokcica.

Oddzielanie pytki paznokciowej
Polega na odwarstwieniu płytki od łożyska. Zazwyczaj nie dochodzi do całkowitego jej oddzielenia. Dolegliwość ta może obejmować jeden lub kilka palców. Może być to zmiana wrodzona jak i nabyta. Za defekt ten mogą odpowiadać choroby ogólnoustrojowe, źle wykonany manicure, zakażenia grzybicze oraz przyjmowanie niektórych leków. Złuszczanie polega na całkowitym oddzieleniu się płytki paznokcia od łożyska. Spowodowane jest zaburzeniami troficznymi macierzy, które mogą powstawać w wyniku silnego odmrożenia, urazów mechanicznych, a także chorób ogólnoustrojowych, np. liszaja płaskiego, łysienia plackowatego czy tężyczki.

Zanokcica
To choroba charakteryzująca się ropnym zakażeniem wałów paznokciowych. Objawia się obrzękiem i zaczerwienieniem wału paznokciowego, w skrajnych przypadkach wyciekiem ropnej wydzieliny. Wywołują ją paciorkowce, gronkowiec złocisty lub pałeczka ropy błękitnej. Leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyku, okładach, lecz czasami konieczne jest klinowe wycięcie części obwodowej płytki paznokciowej i otwarcie ropnia.

Defekty paznokciowe są niestety dość powszechnym zjawiskiem, dotykają zarówno osoby młode jak i te w podeszłym wieku. Wszelkie zmiany nie mogą być bagatelizowane, należy je zbadać i skonsultować. Należy jednak pamiętać, że dla zachowania zdrowego wyglądu i dobrej kondycji paznokcia najważniejsze są odpowiednia ich higiena i pielęgnacja.