Pedagogika to zespół nauk o nauczaniu, wychowaniu oraz wszelkich środkach i pomocach, które mają wspierać te procesy. Edukujemy się całe życie, od dnia narodzin aż do śmierci. Dostępne są różne metody nauczania, wiele z nich dedykowanych jest konkretnym grupom odbiorców. Powstał dział pedagogiki, zwany pedagogiką specjalną, który uwzględnia właśnie różnorodne ograniczenia, ale też inne niż przeciętne możliwości, które wymagają odmiennych metod nauczania.
Definicja i cele pedagogiki specjalnej
Pedagogika specjalna jest działem pedagogiki, który zajmuje się człowiekiem, który wymaga pomocy i wsparcia w rozwoju oraz funkcjonowaniu społecznym z powodu różnorodnych ograniczeń, które mu te procesy utrudniają.
Zajmuje się ona osobami w różnym wieku:
- u małych dzieci wspiera ich potrzeby rozwojowe;
- u dzieci szkolnych i nastolatków potrzeby wychowawcze oraz edukacyjne;
- u osób dorosłych zajmuje się wspieraniem procesów socjalizacji oraz sfery życia zawodowego.
Czym dokładnie zajmuje się pedagogika specjalna?
Pedagogika specjalna wspiera i pomaga osobom z różnorodnymi dysfunkcjami przede wszystkim poprzez procesy rewalidacyjne, czyli opracowywanie strategii usprawniania obniżonych funkcji, jak również resocjalizacji w przypadku trudności w funkcjonowaniu społecznym. Zwykle z rewalidacji korzystają osoby niepełnosprawne ale - co ciekawe - nie tylko one mogą korzystać ze wsparcia pedagogicznego. Kolejną grupa osób, którym pomaga pedagogika specjalna są… osoby uzdolnione i wybitnie zdolne! One również - mimo bardzo dobrych możliwości poznawczych wymagają odpowiedniego podejścia w celu jak najlepszego wykorzystania posiadanego potencjału.
Działy pedagogiki specjalnej
Pedagogikę specjalną można podzielić na konkretne działy. Są to:
1. Pedagogika rehabilitacyjna, zwana rewalidacyjną
W jej skład wchodzą:
- oligofrenopedagogika, czyli edukacja osób niepełnosprawnych intelektualnie;
- tyflopedagogika, czyli nauczanie osób z dysfunkcją wzroku (w tym niewidomych i ociemniałych);
- surdopedagogika, czyli edukacja osób z dysfunkcją słuchu (w tym osób głuchych i głuchoniemych).
Obejmują one organizowanie procesu edukacji dla osób z wyżej wymienionymi trudnościami i dysfunkcjami. Zadaniem pedagogiki rehabilitacyjnej jest takie organizowanie procesu kształcenia i wychowania, aby pozwalał on osobie niepełnoprawnej na pogłębianie wiedzy, czyli proces nauczania ale również takie przystosowanie do życia w społeczeństwie, aby umożliwić mu optymalny rozwój na miarę jego możliwości. Pedagog specjalny zajmujący się osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, ale też z wada wzroku czy słuchu proponuje metody, które pozwolą danej osobie na uczenie się w sposób, który będzie dla niego najbardziej efektywny, wspiera swoich podopiecznych ale i zachęca ich do samodzielności. Pedagogika specjalna zajmuje się także tworzeniem, doborem oraz proponowaniem metod i środków pomocowych dla osób z różnorodnymi trudnościami, np. książek w języku Braille'a, aparatów słuchowych czy specjalnych programów komputerowych.
2. Pedagogika resocjalizacyjna
Jest dla osób przejawiających trudności funkcjonowaniu społecznym. Zadaniem pedagogiki resocjalizacyjnej jest wyjaśnienie trudności emocjonalnych i społecznych, które powodują problemy w funkcjonowaniu w społeczeństwie. Zajmuje się ona osobami z zaburzeniami zachowania ale i tych niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych tym niedostosowaniem. Celem tego działu pedagogiki specjalnej jest wspieranie ogólnego rozwoju podopiecznych z nakierowaniem na rozwój emocjonalny i społeczny oraz socjalizacja takich ludzi. Oddziaływania pedagogiki resocjalizacyjnej są widoczne w wielu szkołach masowych ale i ośrodkach, w tym w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych czy zakładach poprawczych.
3. Pedagogika korekcyjna
Jest nakierowana na szeroko pojętą pomoc dla osób z różnymi dysfunkcjami i trudnościami, w tym dla uczniów z dysleksją, dysgrafią ale i autyzmem czy zespołem Aspergera. Celem pedagogiki korekcyjnej jest pomoc i wsparcie dla osób z wyżej wymienionymi trudnościami. Pedagogika specjalna w tym zakresie zajmuje się szeroko pojętą pomocą, w tym organizowaniem zajęć korekcyjnych, wspieraniem w postaci nauczyciela wspomagającego dla osób z autyzmem czy zespołem Aspergera, który niejako kieruje procesem nauczania. Pedagogowi, który chce specjalizować się w tej dziedzinie, zaleca się ukończenie studiów podyplomowych na kierunku pedagogika specjalna. Uzyskuje kwalifikacje do prowadzenia profesjonalnej terapii pedagogicznej, stosowania różnorodnych metod i form pomocy dla uczniów z dysfunkcjami. Pedagogika korekcyjna wykorzystuje bardzo różnorodne metody, w tym sztukę, bardzo popularne są zajęcia z muzykoterapii czy biblioterapii. Ciekawą metodą terapeutyczną z pogranicza pedagogiki i psychologii jest również dogoterapia, adresowana zwłaszcza do osób z zaburzeniami rozwoju, w tym autyzmem.
4. Pedagogika terapeutyczna, zwana leczniczą
Pedagogika terapeutyczna obejmuje wsparcie i pomoc dla osób niepełnosprawnych ruchowo ale i chorych przewlekle oraz nieuleczalnie. Obejmuje organizowanie procesu kształcenia, który pozwoliłby na jak najbardziej efektywne zdobywanie wiedzy z uwagi na stan zdrowia. Bardzo często osoby niepełnosprawne ruchowo czy poważnie chore odbywają zajęcia lekcyjne w formie nauczania indywidualnego, czyli uczą się w domu pod okiem nauczyciela, który przybywa do nich na zajęcia. Oczywiście wskazany jest - w miarę możliwości - kontakt z grupą rówieśniczą, aby podopieczny rozwijał się również społecznie.
5. Pedagogika osób uzdolnionych oraz wybitnie zdolnych
Czy osoby wybitnie zdolne potrzebują specjalnych oddziaływań terapeutycznych? Zapewne wiele osób zdziwi to stwierdzenie ale… tak! Istnieje dział pedagogiki specjalnej, który zajmuje się organizacją procesu nauczania dla osób przejawiających wybitne uzdolnienia. W tym wypadku pedagog ma za zadanie tak dobrać metody nauczania, aby podopieczny opanował materiał ale i rozwijał się w wybranej przez siebie sferze. Należy zachęcić go do brania udziału w konkursach, olimpiadach, umożliwić dostęp do materiałów, które pozwolą mu się doskonalić, rozbudowywać wiadomości, zdobyte w czasie lekcji.
Jak zostać pedagogiem specjalnym? Predyspozycje
Myślisz o zawodzie pedagoga specjalnego? A może już pracujesz w pokrewnej branży i chcesz się wyspecjalizować?
Predyspozycje do zawodu pedagoga specjalnego
Pedagog specjalny to osoba pracująca ze specyficzną grupą osób: albo są to ludzie z określonymi trudnościami i dysfunkcjami, albo ludzie wybitnie zdolni. Bez względu na posiadany potencjał intelektualny każdy z nich wymaga indywidualnego podejścia ze strony nauczyciela, terapeuty.
Jakie cechy powinna posiadać więc osoba, która chce być pedagogiem specjalnym? Bardzo istotne są przede wszystkim:
- chęć niesienia pomocy i wsparcia, poczucie "misji";
- empatia, wrażliwość emocjonalna, zrozumienie dla problemów drugiego człowieka;
- zainteresowanie człowiekiem i jego trudnościami;
- tolerancja, brak jakichkolwiek uprzedzeń społecznych;
- cierpliwość, umiejętność pracy w trudnych warunkach i z trudnym klientem;
- elastyczność w działaniu i myśleniu, kreatywność;
- wysokie umiejętności komunikacyjne, asertywność;
- życzliwość dla drugiego człowieka.
Z powyższego opisu wynika, że pedagog specjalny powinien być osobą życzliwą, empatyczną i nastawioną na pracę z drugim człowiekiem. Powinien oczywiście także wzbudzać zaufanie, być człowiekiem uśmiechniętym i chętnym do niesienia pomocy.
Jak zostać pedagogiem specjalnym?
Aby zostać pedagogiem specjalnym należy uzyskać uprawnienia do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych czy resocjalizacyjnych. Najlepiej wybrać się na studia pedagogiczne (np. specjalność pedagogika specjalna) bądź pokrewne, np. psychologię, resocjalizację, socjologię oraz ukończyć kurs przygotowania pedagogicznego. Następnie warto wyspecjalizować się, tj. udać się na kurs lub studia podyplomowe z zakresu pedagogiki specjalnej, pedagogiki korekcyjnej, oligofrenopedagogiki, tyflopedagogiki, surdopedagogiki, terapii pedagogicznej lub pokrewnych.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
Komentarze