Zajęcia socjoterapeutyczne wykorzystują potęgę grupy: odbywają się w mniejszych lub większych grupach i pozwalają nam czerpać z obecności i wsparcia innych osób. Jakie są cele socjoterapii, kto może z niej korzystać oraz jak przebiegają takie zajęcia?
Czym jest socjoterapia? Cele i grupy odbiorców socjoterapii
Mianem socjoterapii nazywamy rodzaj terapii grupowej, która w terapii szeregu zaburzeń wykorzystuje oddziaływania społeczne, w tym wpływ grupy oraz procesy grupowe. Jej cele obejmują cele edukacyjne, rozwojowe oraz terapeutyczne.
- Do celów edukacyjnych zaliczamy zdobywanie wiedzy o zasadach panujących w danej grupie społecznej, naukę reguł i norm, poznanie emocji oraz sposobów ich wyrażania oraz lepsze poznanie siebie i innych ludzi. Ponadto, socjoterapia uczy nowych mechanizmów radzenia sobie oraz nowych sposobów myślenia.
- Z kolei cele rozwojowe uzależnione są od wieku uczestników. Dla najmłodszych są to zdobywanie wiedzy oraz odpowiedni poziom aktywności ruchowej. Dla nastolatków celami rozwojowymi są rozpoznawanie i kontrolowanie własnych emocji. Dla dorosłych uczestników może być to zaspakajanie potrzeb wyższego rzędu, w tym potrzeby samorealizacji, aprobaty społecznej, wyposażenie się w zdolność radzenia sobie ze stresem.
- Do celów terapeutycznych z kolei zaliczamy nabywanie nowych zdolności psychologicznych oraz pozbycie się negatywnych emocji, odreagowanie stresu. Skutkuje to pozytywnym obrazem własnej osoby oraz wzmocnieniem pewności siebie.
Socjoterapia znajduje zastosowanie w wielu przypadkach, jest skuteczną metodą leczenia zaburzeń psychicznych: lękowych (nerwicowych), zaburzeń osobowości, zaburzeń odżywiania ale i szeregu innych problemów emocjonalnych. Można ją też zastosować w terapii osób chorych, np. na padaczkę, stwardnienie rozsiane, nowotwory ale i ludzi uzależnionych. Socjoterapia sprawdza się jako metoda pracy z osobami niepełnosprawnymi. Stosowana jest również jako metoda terapeutyczna w szkołach i przedszkolach. Korzysta się z niej w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, domach dziecka oraz innych tego typu placówkach. Co ciekawe, w socjoterapii udział brać mogą również osoby osadzone w zakładach karnych. Warto przeanalizować, jak wyglądają zajęcia socjoterapeutyczne w podanych grupach odbiorców, aby zobaczyć, jak różnorodne zastosowania ma socjoterapia i ile daje nam przebywanie w grupie.
Socjoterapia w zaburzeniach psychicznych
Socjoterapia jest jedną z metod terapeutycznych w leczeniu szeregu zaburzeń psychicznych, w tym schizofrenii czy zaburzeń lękowych, np. fobii. Warto z niej korzystać także w przypadku leczenia zaburzeń osobowości oraz zaburzeń odżywiania. Na zajęciach kładzie się nacisk na radzenie sobie z emocjami oraz pracę nad konkretnymi trudnościami, w przypadku fobii: na radzenie sobie z lękiem.
Socjoterapia jako metoda wspomagająca leczenie medyczne
Z zajęć socjoterapeutycznych korzystać mogą również osoby chore, w tym chore przewlekle oraz nieuleczalnie. Zwykle zajęcia takie organizowane są na terenie szpitala lub ośrodka, gdzie przebywa chory. Można się na nie zapisać również w rejonowym środku wparcia psychologicznego, np. w poradni dla dorosłych. Na takich zajęciach kładzie się nacisk na odreagowanie emocjonalne, wymianę doświadczeń oraz wsparcie grupy. Osoby z podobnymi problemami mogą nawzajem się wspierać, udzielać sobie rad, rozmawiać. Dla wielu chorych to doskonała odskocznia od ciągłego pocieszania i współczujących spojrzeń od rodziny i znajomych. Socjoterapia w tym wypadku ma również na celu wypracowanie metod radzenia sobie z chorobą, bólem, kalectwem.
Socjoterapia w pracy z niepełnosprawnymi
Zajęcia socjoterapeutyczne są zalecane także osobom z niepełnosprawnością, zarówno fizyczną, jak i psychiczną (niepełnosprawnością intelektualną: inaczej oligofrenia). Na zajęciach porusza się kwestie radzenia sobie z emocjami, lękiem, stresem oraz omawia bieżące sytuacje, np. brak tolerancji dla osób niepełnosprawnych, niskie poczucie własnej wartości u konkretnych uczestników, itp. Socjoterapia w gronie innych niepełnosprawnych jest doskonałą metoda terapeutyczną, zwłaszcza dla osób z niepełnosprawnością nabytą, np. osób ociemniałych (które straciły wzrok, a wcześniej widziały normalnie), osób po wypadkach komunikacyjnych, poruszających się od tej pory na wózku inwalidzkim lub osób z postępującą chorobą, prowadzącą do trwałego kalectwa, np. stwardnieniem rozsianym.
Socjoterapia w szkole i przedszkolu
Z zajęć socjoterapeutycznych korzysta się również w pracy z dziećmi i młodzieżą w przedszkolach oraz szkołach. Ich celem jest niwelowanie trudności emocjonalnych oraz problemów w funkcjonowaniu społecznym. Zajęcia mogą pomóc dzieciom nieśmiałym, zalęknionym, borykającym się z fobią szkolną. Są pomocne w korygowaniu wad wymowy: dzieci z wadą wymowy oswajają się z nią, gdy inne dzieci borykają się z podobnym problemem. Warto organizować również zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci przejawiających zachowania agresywne czy opozycyjne. Socjoterapia sprawdzi się jako metoda wspierająca pracę z dziećmi autystycznymi, pozwala im na naukę akceptowalnych wzorców zachowań oraz przyswajanie norm.
Socjoterapia w pracy z trudną młodzieżą
Zajęcia socjoterapeutyczne są doskonałą formą wsparcia i terapii w ośrodkach, gdzie pracuje się z trudną młodzieżą, w tym w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii (MOS) oraz młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (MOW).
- MOS to całodobowa placówka dla młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym, czyli przejawiającej pewne trudności w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym, np. epizody agresji, okazjonalne spożywanie alkoholu, wagarowanie. Umieszczenie młodego człowieka w MOS ma zapobiegać pogłębianiu trudności. Może odbyć się na wniosek rodzica po otrzymaniu przez młodego człowieka odpowiedniego orzeczenia z rejonowej poradni psychologicznej: orzeczenie o zagrożeniu niedostosowaniem społecznym. Socjoterapia na tym etapie ma na celu przepracowanie problemów uczestników grupy, rozmowę na temat emocji, nauczenie się nowych metod działania i myślenia oraz zmianę dotychczasowych postaw i poglądów.
- Z kolei MOW to całodobowy i specjalistyczny ośrodek dla młodzieży niedostosowanej społecznie, która przejawia poważniejsze trudności w funkcjonowaniu: była karana, ma bardzo poważne zaległości szkolne, jest uzależniona od alkoholu i innych środków odurzających, wychowuje się w skrajnie patologicznej rodzinie. MOW to ośrodek dla młodzieży od 13 do 18 roku życia, placówki podzielone są według płci. W ośrodkach tych młodzież umieszczana jest na wniosek sądu rodzinnego. Na terenie MOW socjoterapia ma na celu rozmowę na temat emocji oraz aktualnych trudności oraz zmianę dotychczasowych zachowań. Zajęcia nie nalezą do najłatwiejszych, gdyż na tym etapie zwykle wychowankowie mają już silnie zakorzenione negatywne mechanizmy myślenia i zachowania, które doprowadziły ich właśnie do placówki MOW.
Socjoterapia w zakładach poprawczych i karnych
Stosowanie zajęć socjoterapeutycznych w zakładach poprawczych i karnych ma na celu prace z osobami, które weszły w konflikt z prawem oraz po odbyciu kary mają powrócić do społeczeństwa i funkcjonować w nim jak najlepiej. Zajęcia nakierowane są na zmianę negatywnych wzorców myślenia i zachowania oraz rozmowy a temat emocji, zwłaszcza tych, które pojawiają się podczas odbywania kary. Socjoterapia w takich miejscach zwykle prowadzona jest równolegle z terapią indywidualną z psychologiem.
Metody pracy socjoterapeutycznej
Widzimy, jak różnorodne są grupy odbiorców socjoterapii. Tak samo różnorodne są metody pracy, stosowane w ramach zajęć socjoterapeutycznych. Wykorzystywane są przede wszystkim metody pracy grupowej, w tym dyskusja, burza mózgów (rozmyślanie wspólne nad jakimś problemem) oraz ćwiczenia grupowe, nakierowane na rozumienie emocji oraz wchodzenie w role grupowe. Każde spotkanie zwykle rozpoczyna się ćwiczeniem integracyjnym i rozluźniającym. Stawia się także na psychodramę, czyli odgrywanie krótkich scenek tematycznych. W przypadku trudności emocjonalnych uczestników warto zastosować ćwiczenia, rozwijające komunikację oraz zdolności osobiste, w tym asertywność czy umiejętność współpracy. W trakcie zajęć wykorzystywane mogą być również różnorodne gry, w tym planszowe czy zręcznościowe, gry strategiczne, ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne.
Socjoterapia czerpie także z arteterapii, w tym plastykoterapii (wykonywanie prac plastycznych różnymi technikami oraz rysunek terapeutyczny, zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży), muzykoterapii (słuchaniem różnorodnych utworów oraz granie na instrumentach jako element terapii) czy choreoterapii (terapia ruchem, tańcem). Warto wykorzystywać także biblioterapię, czyli terapeutyczne czytanie różnych utworów, w tym poezji czy prozy. W przypadku socjoterapii dzieci warto sięgnąć po bajki terapeutyczne. Uczestnicy mogą również prezentować swoje wytwory, w tym obrazy, wiersze, oczywiście, jeśli mają na to ochotę. W ten sposób uwalniają swoje emocje, a my poznajemy ich lepiej. Socjoterapia może zostać wzbogacona również o prace ręczne, w tym stolarstwo czy robótki ale i prace w ogrodzie, rękodzieło, gotowanie oraz wychodzenie na spacery. W ramach socjoterapii można wybrać się do kina, teatru, opery, na koncert czy krótką wycieczkę. Można także zaproponować uczestnikom grę terenową, doskonale integruje.
Zajęcia socjoterapeutyczne - struktura
Zajęcia socjoterapeutyczne mają swoistą strukturę. Zwykle odbywają się w blokach tematycznych. Pierwsze spotkanie ma charakter integracyjny, obejmuje ćwiczenia integrujące grupę oraz ma miejsce spisanie kontraktu zajęć. Jest to lista zasad, jakie obowiązywać będą na każdym spotkaniu socjoterapeutycznym. Przykładowe reguły: "Nie oceniamy innych", "Gdy jedna osoba mówi, inne słuchają", "Nie śmiejemy się z nikogo", "Każdy ma prawo odmówić odpowiedzi, gdy nie chce mówić", itp. Zasady mają na celu sprawienie, by każdy poczuł się na zajęciach bezpiecznie. Rozpoczęcie spotkania ma miejsce w chwili, gdy wszyscy uczestnicy zaakceptują reguły. Następnie wykonywane są kolejne ćwiczenia wraz z omówieniem, gdy jest to konieczne. Pod koniec zajęć uczestnicy mają okazję do wymiany doświadczeń i spostrzeżeń.
Kto może prowadzić socjoterapię?
Socjoterapię prowadzić może osoba odpowiednio wykwalifikowana i przeszkolona, która zna zasady pracy w grupie oraz rozumie procesy grupowe. Zwykle socjoterapeuta posiada wyższe wykształcenie pedagogiczne, psychologiczne, ukończyła studia z zakresu resocjalizacji lub/i kurs z zakresu prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych. Możliwe jest także ukończenie studiów podyplomowych. Kursy i studia przygotowują gruntownie do prowadzenia zajęć grupowych, czy to z dziećmi, młodzieżą czy osobami dorosłymi. Na studiach i w czasie kursu uczestnicy przygotowywani są pod względem teoretycznym oraz praktycznym do prowadzenia zajęć grupowych.
Ciekawymi dla nich modułami są zwłaszcza:
- zajęcia socjoterapeutyczne po traumie,
- praca grupowa z rodziną,
- warsztaty relaksacyjne z elementami socjoterapii.
Uczą się również jak reagować w sytuacjach trudnych, np. w razie oporu uczestników, agresji w trakcie zajęć czy niekontrolowanego wybuchu emocji w czasie konkretnych ćwiczeń (np. złość, płacz, itp.).
Komentarze