Zgłaszasz się do psychologa, a on twierdzi, że sam wiesz najlepiej jak sobie pomóc i przekonuje Cię do tego w czasie sesji. O co w tym wszystkim chodzi? Takie założenia ma terapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Jest jednym z systemów terapeutycznych. Powstała w latach 70-tych w Ameryce i do dziś stosowana jest przez psychologów na całym świecie. Warto poznać jej założenia i dowiedzieć się, w przypadku jakich problemów i zaburzeń jest skuteczna.
Historia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, zwana również TSR, jak wspominano wcześniej, powstała w USA w latach 70-tych. Do Polski dotarła nieco później, dopiero bowiem w latach 90-tych. Pojawiła się jako przedmiot lub specjalizacja na wielu polskich uczelniach, kształcących psychologów. O TSR można się było więcej dowiedzieć między innymi na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie czy Uniwersytecie SWPS. Obecnie możliwe jest ukończenie szkolenia w tym nurcie oraz praca psychoterapeutyczna jako certyfikowany terapeuta TSR.
Istota terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
Głównym założeniem terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach jest specyficzna więź między terapeutą a pacjentem. Zgodnie z ideą TSR są oni niejako na równi, terapeuta staje się narzędziem w rękach pacjenta, to klient bowiem wyznacza cele i metody terapii, psycholog staje się jego przewodnikiem. Nowoczesne i innowacyjne podejście? Owszem, ale jakże efektywne. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach koncentruje się wokół mocnych stron naszego klienta, jego zalet, talentów, pozwala mu również je odkrywać. Bazuje na sukcesach, a nie na porażkach, najważniejszy jest w tym wypadku cel, który chce osiągnąć pacjent: zmiana, o której marzy.
TSR: relacja terapeuta-pacjent
W tak specyficznej terapii, jaką jest TSR, wyróżniamy różne relacje miedzy terapeutą a klientem. Najczęściej spotykamy się z którąś z trzech relacji, które opisane są poniżej.
1. Relacja gość-gospodarz
Relacja, w której klient zjawia się na terapii jako gość, przychodzi ponieważ "ktoś mu nakazał", np. zbuntowana nastolatka, która pojawia się na spotkaniach przywożona przez rodziców lub mąż, który przyszedł na terapię, bo żona zagroziła złożeniem pozwu o rozwód. W tym wypadku niezwykle trudno określić, z czym tak naprawdę klient przychodzi, jaki jest cel terapii. Terapeuta czeka na rozwój wydarzeń, na to, aż klient zauważy, że rzeczywiście ma problem, otworzy się, wykaże inicjatywę.
2. Relacja narzekania
W tym wypadku klient wie, że ma problem, ale winą za niego obarcza innych, np. matka zbuntowanej nastolatki, która nie chce się uczyć i wagaruje lub żoną alkoholika, która przychodzi prosić, aby terapeuta podał jej sposoby na poradzenie sobie z nałogiem męża. W tym wypadku terapeuta szanuje punkt widzenia pacjenta oraz wypracowują sposoby na poprawę obecnej sytuacji.
3. Relacja współpracy
Najbardziej pożądana relacja, kiedy to klient przychodzi do terapeuty świadomy tego, że ma problem, wie również, jak chce go rozwiązać i wychodzi z inicjatywą w momencie tworzenia rozwiązań.
Klient i terapeuta w TSR
Kim jest klient-pacjent i terapeuta w przypadku terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach? Klient to osoba, która wyznacza jej cele, dokonuje efektywności, czyli oceny swoich postępów oraz sama może zadecydować o zakończeniu lub kontynuowaniu spotkań. W przypadku TSR dla terapeuty to właśnie klient jest niejako ekspertem od swojego życia, to on zna siebie najlepiej i wie, czego potrzebuje. Co zatem pozostaje rolą terapeuty? Przede wszystkim wspieranie oraz pomoc w prowadzeniu spotkań, tak, aby zmierzały do osiągnięcia wyznaczonego przez klienta celu.
Metody TSR - przegląd i opis
Terapeuta specjalizujący się w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach pracuje na wielu ciekawych metodach, które mogą przydać się nam w życiu codziennym.
- Określenie celu - to bardzo ważny element terapii ale i metoda pracy. Już na początku spotkań terapeuta wraz z klientem definiują cel terapii, wytyczają drogę do jego osiągnięcia. Pacjent tworzy wizję swojej przyszłości, co pozwala psychologowi określić, jak ma wyglądać terapia i jak ma się przygotowywać do spotkań.
- Wyjątki - to kolejna metoda pracy w przypadku terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Terapeuta pyta klienta o jego sukcesy z przeszłości, prosi by opowiedział o dobrych okresach swojego życia, gdy problem, z jakim przyszedł, nie istniał lub nie był tak nasilony. Pozwala to na określenie mocnych stron klienta oraz doświadczeń, jakie już posiada. Ponadto, pozwala na wprawienie pacjenta w dobry nastrój, przypomina sobie bowiem swoje sukcesy.
- Praca na zasobach - to kolejna, ważna metoda w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Przeprowadzana jest rozmowa z klientem, to tak zwana "rozmowa wolna od problemów", kiedy nasz pacjent mówi o sobie w samych superlatywach, wymienia swoje zalety, mocne strony, chwali się sukcesami, opowiada o swoich talentach, pasjach. Właśnie na tych zasobach opierać się ma praca w ramach terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. To bowiem klient, w oparciu o swoje zasoby i mocne strony, ma podsuwać rozwiązania swojego problemu i kreować wizję swojego nowego, lepszego życia.
- Przeformułowanie - to metoda zaczerpnięta z nurtu behawioralno-poznawczego, polega na zmianie negatywnych myśli i przekonań na coś pozytywnego, np. gdy ktoś uważa, że działa impulsywnie, zaczyna o sobie myśleć, że jest naturalny, spontaniczny, żywiołowy itp.
- Wybory - to prosta, ale bardzo skuteczna metoda terapeutyczna, stosowana nie tylko w ramach terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, jest popularna również w przypadku terapii behawioralno-poznawczej, np. u pacjentów z fobiami. Na czym polega? Otóż na stawianiu sobie wyzwań i dokonywaniu wyborów: czy zrobię ten krok czy też nie? To pacjent wymyśla dla siebie zadanie i dokonuje wyboru, z którego jest rozliczany na kolejnym spotkaniu.
- Skalowanie - to kolejna, interesująca technika terapeutyczna, stosowana w przypadku terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Obejmuje określanie stanu na skali od 1 (najgorzej) do 10 (najlepiej). Można z niej korzystać w wielu momentach terapii, np. na samym początku, w przypadku kolejnych, trudnych wyborów oraz na ostatnim spotkaniu. W ten sposób możliwe jest określenie samooceny, pewnością siebie, nastroju naszego pacjenta. Pozwala także określić terapeucie realizację celów terapii.
Założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
Po lekturze pierwszej części tekstu wydawać się może, że terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest prosta i słusznie, bo taka jest. Ma również niezwykle proste założenia, idee. Warto je poznać.
- Jeśli coś działa: rób tego więcej.
- Jeśli coś nie działa: rób to inaczej.
- Jeśli coś jest zrobione źle, zostaw to.
- Nie komplikuj niczego, życie jest tak naprawdę bardzo proste.
I jak, proste? Owszem i to bardzo, te krótkie hasła są doskonałe zarówno w czasie terapii jak również… na co dzień. Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie, aby korzystać z zalet TSR każdego dnia. Jakie jeszcze mocne strony ma ten model terapeutyczny? A jakie ma wady?
Zalety i wady TSR
TSR ma wiele zalet, ale nie jest też wolna od wad.
Do zalet terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach można zaliczyć przede wszystkim to, że:
- stawia na innowacyjne podejście do pacjenta: oddaje mu stery i pozwala na działanie, daje możliwość decydowania o sobie i swoim życiu;
- pozwala klientowi uświadomić sobie swoje zasoby, mocne strony, automatycznie poprawia samoocenę i wpływa pozytywnie na pewność siebie;
- jest bardzo uniwersalna, doskonale sprawdza się zarówno w przypadku poważniejszych zaburzeń, jak np. bulimia czy anoreksja ale również w przypadku trudności emocjonalnych, w tym obniżonej samooceny, osób będących w kryzysie życiowym itp.;
- pacjent nie skupia się na przeszłości, nie rozpamiętuje tego, co było złe, przypomina sobie jedynie dobre chwile, swoje sukcesy i na nich bazuje;
- w trakcie spotkań dominują pozytywne emocje, pacjent wychodzi ze spotkania zwykle w dobrym, wyrównanym nastroju.
Z kolei do słabych stron terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach zaliczyć możemy to, że:
- nie skupia się ona na przyczynach, genezie problemu czy zaburzenia. Nie odpowie nam na przykład na pytanie, skąd wynika niska samoocena naszego klienta, stawia na rozwiązanie problemu, bez wyjaśnienia jego pochodzenia;
- osoby nieśmiałe i zakompleksione mogą mieć trudności z prowadzeniem terapii, z określeniem celu i metod działania, mogą oczekiwać aż to terapeuta zaproponuje, co mają dalej robić;
- wymaga od klienta współpracy, w przypadku oporu lub niechęci do działania, terapia napotyka na poważne problemy i wymaga wiele pracy od samego terapeuty, aby zachęcić klienta do współpracy.
TSR: kiedy warto pracować w tym nurcie?
Nieco informacji na ten temat już się pojawiło, ale warto tą wiedzę usystematyzować: kiedy warto pracować w nurcie terapii skoncentrowanej na rozważaniach? Kiedy jest ona najbardziej efektywna? TSR jest polecana szczególnie:
- w terapii uzależnień ale i pracy z osobą współuzależnioną;
- w przypadku osób przeżywających kryzysy życiowe, np. po stracie bliskiej osoby, rozwodzie, utracie pracy itp.
- w terapii zachowań agresywnych;
- w terapii zaburzeń nastroju, w tym depresji;
- w terapii zaburzeń odżywiania, w tym anoreksji i bulimii;
- w przypadku osób, które są ofiarami przemocy zarówno fizycznej, jak i psychicznej;
- w przypadku osób, które mają problemy w skutecznej komunikacji innymi, np. partnerem, dzieckiem, mają trudności z komunikacją w pracy;
- bywa również skuteczna w przypadku zaburzeń psychotycznych, choć w tym przypadku trzeba być ostrożnym i nie zapominać o farmakoterapii.
TSR jest ciekawym modelem terapii, wiele możemy z niego zaczerpnąć do życia codziennego: cenną "zdobyczą" tej terapii jest bowiem praca na zasobach oraz przekonanie, że - nikt inny - tylko my najlepiej możemy poradzić sobie z naszymi problemami i trudnościami. TSR może być dla nas motywacją do działania, zachęceniem do aktywności oraz sposobem na pokonywanie swoich słabości. Skorzystanie z takiej terapii, nawet kilku spotkań, może być dla nas cennym doświadczeniem i okazją do lepszego poznania samego siebie.
Autor: Monika Muzolf, psycholog