Zaburzenia adaptacyjne - przyczyny, objawy, sposoby leczenia, test

Zmiany czekają każdego z nas. Są wpisane w nasze życie i nie da się ich uniknąć. Zmienia się wszystko: nasz wzrost, waga, stan cywilny, miejsce zamieszkania, pracy. My się zmieniamy: każdego dnia. Jedne zmiany są dobre, inne złe, jedne są niewielkie, inne znaczące. Na niektóre jesteśmy przygotowani, na inne nie. Gdy zmiany w naszym życiu przekraczające nasze możliwości, mówimy o zaburzeniach adaptacyjnych. To zaburzenia psychiczne, powstałe na skutek doświadczania silnego stresu, związanego właśnie ze zmianą.

Adaptacja określa nasze przystosowanie się do nowej sytuacji. To termin powszechnie używany. Kiedy mówimy o problemach z adaptowaniem się? Wtedy, gdy nowa sytuacja, czyli zmiana, powoduje u nas bardzo silny stres, lęk i uczucie napięcia, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Te emocje są istotą zaburzeń adaptacyjnych, które diagnozuje się u coraz większej ilości osób.

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych

Co może spowodować zaburzenia adaptacyjne? Na ich występowanie narażone są głównie osoby o słabej odporności na stres oraz ludzie z tendencjami do zaburzeń lękowych, nerwicowych. Problemy z adaptacją dotykają często ludzi w momencie tak zwanego kryzysu życiowego czyli okresu, w jakim czekają nas duże i ważne zmiany, np. w momencie:

• pójścia do szkoły (zaburzenia adaptacyjne u dzieci),
• zmiany szkoły / miejsca pracy,
• zmiany miejsca zamieszkania,
• wyprowadzki z domu rodzinnego,
• wzięcia ślubu,
• zajścia w ciążę / urodzenia dziecka,
• wyprowadzki dzieci z domu,
• przejścia na emeryturę.

Problemy z adaptowaniem się do nowej sytuacji mogą mieć również osoby po rozstaniu czy rozwodzie, osoby, u których zdiagnozowano ciężką i nieuleczalną chorobę oraz ludzie w żałobie. Utrata bliskiej i ukochanej osoby jest powodem silnego i długotrwałego bólu, to czas rozpaczy, cierpienia i stresu, jak poradzimy sobie bez niej. Zaburzenia adaptacyjne diagnozuje się także u emigrantów, powracających z misji żołnierzy oraz ludzi, opuszczających mury zakładów karnych.

Wśród przyczyn zaburzeń adaptacyjnych wymienia się również wydarzenie silnie stresujące, powodujące dalekosiężne skutki, w tym pożar domu, uczestnictwo w wypadku samochodowym oraz związane z nim obrażenia lub nawet trwałe kalectwo. Nabycie niepełnosprawności również jest powodem zaburzeń adaptacyjnych. Osoba, która do tej pory była zdrowa, ma ogromna trudności  zaakceptowaniem swojej ułomności oraz odnalezienia się w nowej sytuacji, np. w momencie, gdy straciła wzrok czy sprawność fizyczną i porusza się na wózku inwalidzkim. Takie wydarzenie trwale zmienia naszą tożsamość, może więc powodować długotrwałe zaburzenia adaptacyjne.

Jak objawiają się zaburzenia adaptacyjne?

Głównym objawem zaburzeń adaptacyjnych jest lęk oraz napięcie emocjonalne, związane z sytuacją zmiany. Osoba w tym stanie czuje się bezradna, bezwartościowa, nęka ją niepewność o przyszłość, pojawiają się objawy depresji, w tym lęk, niepokój, zamartwianie się, problemy z planowaniem przyszłości. Osoba chora może być drażliwa, bez powodu wybuchać gniewem. Pojawić się mogą również problemy z apetytem oraz bezsenność i koszmary nocne.

Zaburzenia adaptacyjne u dzieci i młodzieży

Nieco inaczej objawiają się te zaburzenia u młodszych pacjentów. Powody wymienione zostały wcześniej, są to między innymi rozpoczęcie edukacji, zmiana szkoły, przeprowadzka, rozwód rodziców, śmierć rodzica czy innej bliskiej osoby, choroba ale i pojawienie się rodzeństwa.

Młody człowiek, którego rozwój emocjonalny jeszcze trwa, nie zawsze jest w stanie poradzić sobie z ważnymi zmianami w swoim życiu. Może to powodować zaburzenia adaptacyjne, objawiające się u młodszych dzieci tak zwanym regresem rozwojowym. Oznacza to, że nasza pociecha cofnąć się może do wcześniejszego okresu rozwojowego. Oznaką tego może być moczenie nocne, seplenienie i inne wady wymowy, ssanie kciuka, domaganie się noszenia na rękach, itp. Młodzież z kolei może reagować poprzez stosowanie zachowań nieakceptowalnych, na przykład poprzez chodzenie na wagary, dokonywanie kradzieży, bójki.

Czy cierpię na zaburzenia adaptacyjne? Test

Nie masz pewności, czy zmiany, jakie zaszły w Twoim życiu nie przyczyniły się do zaburzeń adaptacyjnych? Odpowiedz na poniższe pytania i przekonaj się, jak sobie z nimi radzisz.

1. W moim życiu zaszły ostatnio drastyczne zmiany, które bardzo wpłynęły na jego przebieg.
2. Czuję bezradność wobec tego, co aktualnie dzieje się w moim życiu.
3. Czuję lęk o przyszłość i nie wiem, jak ją zaplanować.
4. Czasem boję się, że w moim życiu coś się zmieni, a nie będę na to przygotowana/y.
5. Mam wrażenie, że nie poradzę sobie z tym, co przyniesie przyszłość.
6. Ostatnie zmiany spowodowały, że straciłam/straciłem poczucie kontroli nad swoim życiem.
7. Obawiam się drastycznych zmian w moim życiu oraz konsekwencji, jakie mogą za sobą nieść.
8. Boję się zmian i trudno mi się do nich dostosować.
9. Zmiany sprawiają, że czuje przygnębienie, lęk, napięcie, jestem poddenerwowana/y.

Udzielenie twierdzącej odpowiedzi na przynajmniej połowę pytań może sugerować, że cierpisz lub możesz cierpieć na zaburzenia adaptacyjne, zwłaszcza, jeśli w Twoim życiu zajdą lub zaszły istotne zmiany.

Diagnoza zaburzeń adaptacyjnych

Zdiagnozowanie zaburzeń adaptacyjnych leży w gestii specjalistów, w tym psychologa. Czyni on to po przeprowadzeniu wywiadu z osobą, u której podejrzewa się te zaburzenia oraz dokładnie analizuje przedstawioną sytuację, opisane i zaobserwowane objawy. Bardzo istotne jest przeprowadzenie diagnozy różnicowej, czyli stwierdzenie, czy mamy do czynienia z zaburzeniami adaptacyjnymi, czy też inną jednostką chorobową, w tym depresją lub PTSD, czyli zespołem stresu pourazowego.

Jak leczyć zaburzenia adaptacyjne?

Zaburzenia adaptacyjne podlegają specjalistycznemu leczeniu. Zwykle jednak nie jest konieczne wdrażanie fachowej pomocy, bywa, że zaburzenia adaptacyjne mijają same, bez jakikolwiek interwencji. Jeśli jednak objawy utrudniają nam normalne funkcjonowanie, warto udać się do specjalisty. Podstawową metod leczenia zaburzeń adaptacyjnych jest terapia psychologiczna, polegająca na indywidualnym lub grupowych spotkaniach z psychologiem. Przy dużym natężeniu objawów depresyjnych, wprowadzana jest farmakoterapia. Zwykle są to leki przeciwdepresyjne. Pamiętajmy jednak, że terapia psychologiczna może, a nawet powinna być prowadzona nawet po zakończeniu leczenia farmakologicznego.

Zaburzenia adaptacyjne mogą przydarzyć się każdemu z nas, gdyż życie obfituje w różnorodne wydarzenia, jedne mniej, inne bardziej istotne. Zmiana miejsca zamieszkania, rozwód z wieloletnim partnerem, urodzenie dziecka, utrata pracy, choroba: wszystko to na znaczenie w naszym życiu i sprawia, że i my się zmieniamy. Jeśli nasze możliwości adaptacyjne są mniejsze niż te, do jakich zmusza nas sytuacja, możemy borykać się z zaburzeniami adaptacyjnymi, objawiającymi się w rożny sposób. To oznaka, że nasze możliwości się wyczerpały, a nowa sytuacja nas przerosła. Nie oznacza to naszej słabości ale konieczność samodoskonalenia. Każda zmiana bowiem czegoś nas uczy i wzbogaca.

Autor: Monika Muzolf, psycholog