Percepcja to najprościej rzecz ujmując odbieranie wrażeń zmysłowych, to inaczej postrzeganie i reagowanie, to połączenie bodźca i reakcji na niego. Przyjrzyjmy się bliżej percepcji jako pojęciu w psychologii oraz jaką odgrywa ona rolę w naszym życiu. Jakie są typy percepcji, co ją zaburza, jak ją wyostrzyć i poprawić, aby żyło się nam lepiej?
Czym jest percepcja?
Percepcją w psychologii nazywamy procesy zmysłowe, polegające na identyfikowaniu wrażenia ze środowiska zewnętrznego. Oznacza wychwytywanie bodźców i konkretnych zdarzeń, ich odbieranie, rozumienie oraz identyfikowanie, czyli wyszukiwanie podobnych bodźców w pamięci, jak i konkretna reakcja na dany bodziec.
To inaczej poczucie świadomości otoczenia, np.:
- zobaczenie czerwonego światła na sygnalizatorze, zidentyfikowanie bodźca (muszę się zatrzymać) i naciśnięcie na pedał hamulca w samochodzie,
- wyczucie zapachu spalenizny i ustalenie, że ciasto, które piekliśmy się spaliło,
- usłyszenie dźwięku dzwonka, zidentyfikowanie bodźca (ktoś do mnie przyszedł) i skierowanie się w kierunku drzwi.
Nadawanie znaczenia poszczególnym wrażeniom zmysłowym jest istotnym procesem psychologicznym. Wyróżniamy dwa sposoby przypisywania znaczenia poszczególnym spostrzeżeniom zmysłowym.
- Pierwszym z nich jest proces góra-dół. W tym wypadku informacje o bodźcu czerpiemy z dawnych doświadczeń, ze wspomnień, z tego, co już przeżyliśmy i wydaje się nam podobne do tego, z czym obecnie mamy do czynienia. W tym wypadku istotna jest wcześniej zgromadzona wiedza i zdolność uczenia się.
- Drugim typem przetwarzania jest dół-góra, czyli opieranie się na danych ze zmysłów i tworzenie w mózgu konkretnych wyobrażeń, tak zwanej reprezentacji percepcyjnej, kategorii naczelnej, która może być następnie wykorzystana w postrzeganiu. Badaniem procesów percepcyjnych w psychologii zajmuje się psychofizyka.
Bodźce percepcyjne
Bodźce percepcyjne dzielimy na bodźce proksymalne i dystalne. Bodźce dystalne znajdują się w pewnej odległości od nas i to je spostrzegamy, a bodźce proksymalne to obraz tego, co spostrzegamy, np. gdy patrzymy na jadące samochody to są one bodźcami dystalnymi, a ich obraz na naszej siatkówce to już jest bodziec proksymalny.
Rodzaje percepcji - ich zaburzenia i doskonalenie
Istnieje kilka rodzajów percepcji, związanych z występowaniem 5 zmysłów:
- wzroku,
- słuchu,
- węchu,
- smaku,
- dotyku.
Warto przeanalizować rodzaje percepcji i dowiedzieć się, jakie mogą występować zaburzenia w przebiegu danych procesów postrzegania.
1. Percepcja wzrokowa
Mianem percepcji wzrokowej nazywamy zdolność do spostrzegania i różnicowania bodźców wzrokowych, które do nas docierają. Percepcja rozwija się stopniowo w ciągu naszego życia, dopiero dziecko powyżej 3 roku życia jest w stanie rozpoznawać i rozróżniać to, co widzi, np. kolory i kształty.
Jak objawiają się zaburzenia percepcji wzrokowej?
Można je zauważyć już u małych dzieci:
- maluszek nie wodzi wzrokiem za przedmiotem;
- nie interesuje się zabawkami, prezentowanymi książeczkami;
- nie łączy obrazka z jego nazwą;
- nie szuka na obrazku tego, o co prosimy.
Powinno nas zaniepokoić również to, że dziecko nie skupia wzroku na nas, ma problemy z nauką chodzenia, nie chce samodzielnie chodzić (może nie widzieć, gdzie się przemieszcza). W wieku szkolnym mogą pojawić się trudności w łączeniu litery z jej znakiem graficznym, dziecko bardzo powoli czyta, popełnia wiele błędów.
Jak usprawnić percepcję wzrokową?
Najlepszym rozwiązaniem jest:
- układanie klocków, puzzli;
- poszukiwanie przedmiotów na obrazku;
- kategoryzowanie ze względu na kształt i kolor.
2. Percepcja słuchowa
Percepcja słuchowa to nic innego jak zdolność odbierania dźwięków, jakie do nas docierają. To przetwarzanie słuchowe, możliwe za pomocą sprawnego analizatora słuchowego. Analizatorem słuchowym jest ucho i przewody słuchowe, którymi dźwięk przenosi się do mózgu, gdzie jest przetwarzany. Uszkodzenie jakiegokolwiek z elementów analizatora słuchowego może być przyczyną zaburzeń percepcji słuchowej.
Jak objawiają się zaburzenia percepcji słuchowej?
Zaniepokoić nas powinny takie objawy, jak:
- trudności w rozumieniu poleceń wydawanych głosowo;
- ubogie słownictwo;
- trudności w wyodrębnianiu liter i sylab w wyrazach;
- zmienianie słów, pomijanie liter.
Jak doskonalić percepcję słuchową?
Zaleca się przede wszystkim:
- wsłuchiwanie się w dźwięki, które do nas docierają i nazywanie ich, np. "Słyszę, że jedzie samochód, słyszę, że ktoś kosi trawę, słyszę, że gdzieś gra muzyka…" itp.;
- wyklaskiwanie rytmu;
- wyodrębnianie sylab i głosek w wyrazach;
- podawanie słowa, która zaczyna się na ostatnią literę poprzedniego i inne gry słowne;
- zapamiętywanie wierszyków i piosenek;
- opowiadanie historii;
- rozwiązywanie zagadek i zadań z treścią.
3. Percepcja węchowa
Percepcją węchową nazywamy odczuwanie zapachów, jakie do nas docierają, mogą być to zapachy piękne i przyjemne ale i zapachy nieprzyjemne, których nie chcemy czuć. W tym wypadku analizatorem zmysłowym jest nasz nos, który odbiera bodźce zapachowe i przekazuje je dalej do mózgu. Trudności z percepcją węchową, czyli trudności w różnicowaniu zapachów, pojawiają się we wczesnym dzieciństwie, ale zwykle nie zdajemy sobie wtedy z tego sprawy.
Jak doskonalić percepcję węchową?
Należy różnicować zapachy, jakie do nas docierają, wąchać kwiaty, smaczne potrawy, a nawet… powietrze, np. po burzy.
4. Percepcja smakowa
Percepcja smakowa to zdolność do rozróżniania smaków z pożywienia, jakie jemy. Wyróżniamy 4 smaki: słodki, gorzki, kwaśny oraz smak słony. Wiele źródeł podaje również występowanie smaku umami, czyli glutaminowy. Percepcja smakowa, czyli odczuwanie smaku jest zależne od wielu czynników, w tym temperatury pożywienia, jego twardości, zapachu i konsystencji. Trudności w percepcji smakowej mogą objawiać się tym, że nie odczuwamy smaków, nic nam nie smakuje.
Jak doskonalić percepcję smakową?
Należy to czynić już we wczesnym dzieciństwie, podając dzieciom różne potrawy do próbowania, również te o ciekawych i wyrazistych smakach. Pamiętajmy jednak, by podawać maluszkowi produkty dostosowane do jego wieku.
5. Percepcja dotykowa
Percepcja dotykowa to odbieranie tego, co możemy dotknąć, np. mokrego ręcznika, gorącego piasku, zimnej wody czy twardych kamieni. Dotyk dostarcza nam bardzo wielu wrażeń. Dotykamy oczywiście nie tylko rękoma ale i nogami, np. podłoża. Dotyk jest niezwykle istotnym zmysłem, który rozwija się bardzo dynamicznie już od pierwszego dnia życia dziecka. Maluszek czuje, gdy dotyka go mama, tata, inny opiekun. Dotyk kojarzy mu się z bezpieczeństwem.
Jak objawiają się zaburzenia percepcji dotykowej?
Zaburzenia percepcji dotykowej mogą objawiać się:
- trudnościami w nazywaniu przedmiotu, gdy go nie widzimy, a tylko dotykamy;
- dziecko może być również nadwrażliwe na dotyk, uciekać przed dotykiem;
- trudnościami w pracy z plasteliną, gliną, piaskiem i innymi masami;
- może pojawić się niechęć do dotykania pewnych przedmiotów, swojej twarzy, włosów itp.
Jak doskonalić percepcję dotykową?
Najlepszym rozwiązaniem jest praca już od najmłodszych lat z różnymi masami, teksturami, fakturami, przyzwyczajanie dziecka, że coś jest miękkie, np. poduszka; twarde, np. blat stołu; zimne, np. woda; ciepłe, np. talerz z zupą; śliskie, np. szyba po deszczu. Doskonałymi zabawami są np. worek z różnościami, z których dziecko wybiera kolejne samym dotykiem, basen z piłeczkami oraz stąpanie bosymi stopami po różnych powierzchniach.
Percepcja podprogowa - co to takiego?
W tematyce percepcji warto wspomnieć o percepcji podprogowej, czyli oddziaływaniu na mózg bez świadomości tego. Z percepcją podprogową mamy do czynienia m.in. w reklamach, gdzie często stosowana jest technika ukrytego przesłania, które ma nas skłonić do zakupienia danego produktu czy skorzystania z usługi.
Percepcja właściwa - co to jest i jak ją osiągnąć?
Jeśli nie mamy żadnych zaburzeń percepcyjnych, tj. nasze analizatory wzrokowy, słuchowy, węchowy, smakowy i dotykowy działają prawidłowo, powinniśmy odbierać wrażenia zmysłowe w sposób efektywny. Czasem jednak tak się nie dzieje, ponieważ coś zakłóca percepcję właściwą. Co to może być i jak zwiększyć jej wydajność?
Co zakłóca i hamuje naszą percepcję?
Co może sprawić, że nie będziemy odbierać wrażeń zmysłowych tak, jak byśmy tego chcieli? Mogą to sprawić np.:
- stereotypowe myślenie czy zbyt logiczne myślenie,
- brak spojrzenia na problem z różnych stron,
- zbyt mało ćwiczeń, doskonalących poszczególne typy percepcji.
Jak poprawić, zwiększyć wydajność percepcji, wyostrzyć ją?
- Warto przede wszystkim poprawić zwiększać swoją uwagę i koncentrację, aby docierało do nas jak najwięcej wrażeń ale i w odpowiednim momencie wydobyć z tych informacji tą, której potrzebujemy.
- Należy też ćwiczyć pamięć, aby mając do dyspozycji nowe wrażenie zmysłowe, móc przypomnieć sobie podobne i odpowiednio je zaklasyfikować.
Pamiętaj, sposób Twojego postrzegania nigdy nie jest stały, zależy od wielu czynników, w tym Twojego nastroju czy motywacji ale i od sytuacji, w jakiej się znajdujesz. Pracuj nad swoją percepcją, ćwicz wszystkie zmysły i doskonal siebie każdego dnia.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
Komentarze