Mianem aksjologii nazywa się dział filozofii, który zajmuje się pojęciem wartości. Jej przedmiotem zainteresowań jest zarówno pojęcie wartości, jak i ich podział, funkcje i systemy wartości.
Czym jest aksjologia?
Aksjologią w szerszym pojęciu nazywamy dział filozofii, będący nauką o wartościach, wywodzącą się z etyki dobra. W znaczeniu nieco węższym to teoria wartości ale w odniesieniu do konkretnych dyscyplin naukowych, np. medycyny, psychologii lub konkretnych rodzajów wartości, np. etycznych, moralnych, religijnych, itp. Czym zajmuje się aksjologia? Jej przedmiotem badań jest przede wszystkim analizowanie natury wartości, określanej jako to, co jest cenne dla danego człowieka.
Aksjologia określa zarówno to, czym jest wartość oraz jaki jest jej charakter. Zajmuje się także pochodzeniem wartości, czyli identyfikowaniem ich źródeł, odpowiada więc na pytanie, skąd biorą się wartości i dlaczego akurat takie ideały są dla nas ważne. Przedmiotem zainteresowania aksjologii jest również hierarchizacja wartości, w tym ustalanie wartości nadrzędnych. Ponadto, nauka ta zajmuje się klasyfikowaniem wartości oraz ich relacjami z innymi wartościami, np. życia ze zdrowia. Ciekawym zagadnieniem aksjologicznym jest również przeprowadzanie badań nad wartościami w danych zbiorowościach, kulturze określonych krajów czy wartości w konkretnych epokach historycznych.
Definicja wartości
Zdefiniowanie pojęcia wartości nie należy do najłatwiejszych. Aby stworzyć skuteczną definicję należy przyjrzeć się temu pojęciu z różnych stron, a mianowicie z punktu widzenia różnych dyscyplin naukowych, w tym psychologii, socjologii , filozofii czy nauki o kulturze. W ujęciu psychologicznym wartość obejmuje przekonanie, które znajduje się w centralnym miejscu w systemie światopoglądowym jednostki, stanowi dla niej wyznacznik tego, jak należy postępować, a jak nie. Z kolei w ujęciu socjologicznym wartością nazywamy ideę, która jest istotna dla danej grupy społecznej i jaka warunkuje zachowanie danej zbiorowości. Wartość z punktu widzenia filozofii to wzorzec, według którego należy postępować. Z kolei w ujęciu kulturowym jest to zasada, zgodnie z którą dokonuje się życiowych wyborów. A jakie role spełniają wartości w naszym życiu? Można powiedzieć, że są życiowymi drogowskazami, stanowią swoisty "kompas" podczas podejmowania decyzji, rzeczami i pojęciami ważnymi dla nas, cennymi, pożądanymi ale i czynnikami, które wpływają na to, jakie decyzje podejmujemy, swoistymi ich buforami.
Skąd się biorą wartości? Co sprawia, że kierujemy się w życiu takimi, a nie innymi ideami?
Źródeł wartości jest wiele i ich identyfikowanie również jest, jak wspomniano wcześniej, przedmiotem zainteresowania aksjologii. Najcenniejszym źródłem wartości jest dla nas wychowanie, dom rodzinny, czyli miejsce, gdzie pozyskujemy wartości, tworzymy ich własny system, przejmujemy wartości od rodziców ale i pozyskujemy własne, na podstawie obserwacji tego, co się wokół nas dzieje. Nie da się jednak ukryć, że pierwszymi nauczycielami wartości w życiu każdego z nas jest nasza rodzina, zwykle rodzice, nierzadko dziadkowie. To w rodzinnym domu ma miejsce zetkniecie z tradycjami danej rodziny, jej zwyczajami, dowiadujemy się, co jest ważne dla członków naszej rodziny. W wielu rodzinach nadrzędną wartością jest rodzinne szczęście, miłość, wzajemne zaufanie, kultywowanie tradycji, dbanie o wszystkich członków rodziny. W innych stawia się na poczucie niezależności, samorozwój, bardzo istotne jest poczucie wolności. Wiele cennych wartości przekazują nam również nasi dziadkowie, których długie życie obfitowało w różnorodne doświadczenia, jakie z pewnością rzutowały na ich system wartości.
Podział wartości
Jak można podzielić wartości? Podziałów jest wiele, najprostszy podział wartości dzieli je na:
- duchowe, czyli wartości estetyczne, jak potrzeba piękna (np. dla muzyków, pisarzy i innych artystów ale również dla każdego, kto ceni estetykę), jak również pragnienie sprawiedliwości, prawdy i najcenniejsza dla nas miłość;
- cywilizacyjne, zwane również utylitarnymi;
- religijne, czyli związane z tym, co boskie, dążenie do relacji z Bogiem, potrzeba modlitwy, duchowego wyciszenia;
- witalne, np. zdrowie, prawo do życia, siły witalne: bardzo cenne dla każdego człowieka ale zwykle cenione o wiele bardziej przez osoby chore lub te, które mają za sobą ciężką chorobę;
- hedonistyczne, czyli związane z dążeniem do przyjemności, w tym dążenie do przyjemności, życie w dostatku.
Wartości w życiu człowieka
Czym są w naszym życiu wartości? Potocznie rzecz ujmując są to ideały, jakimi kierujemy się w życiu, zasady, które w pewnym stopniu kształtują nasze zachowanie i postępowanie. Jakie wartości są dla nas najważniejsze? Wszystko zależy od naszego światopoglądu, wychowania, podejścia do życia.
Wartościami, które jednak najczęściej wymieniane są jako fundamentalne w życiu człowieka są:
- rodzina,
- zdrowie,
- miłość,
- szczęście,
- zgoda,
- zaufanie.
Hierarchia wartości zmienia się oczywiście w zależności od wieku, naszej stopy życiowej, sytuacji w jakiej się znajdujemy. Dla osoby młodej, nastolatka ważnymi wartościami może być posiadanie sympatii, zyskanie akceptacji rówieśników, dobra zabawa i inne wartości typowo hedonistyczne. Wartością może być również atrakcyjny wygląd zewnętrzny. W miarę dorastania i wkraczania w okres wczesnej dorosłości, hierarchia wartości ulega zmianie. Młody człowiek pragnie zdobyć dobre wykształcenie i pracę, jego wartościami stają się bycie niezależnym, usamodzielnienie się, znalezienie miłości. Dla osoby dorosłej wartością staje się rodzina, utrzymanie jej, posiadanie dobrej pracy, szczęście i zdrowie ukochanej osoby oraz dzieci. Osoby starsze z kolei przewartościowują swój system wartości, dla nich ważne staje się zachowanie samodzielności i zdrowia oraz szczęście najbliższych, w tym dzieci, wnuków.
Nie da się ukryć, że hierarchię wartości zmieniać może również praktycznie każde wydarzenie, jakie ma miejsce w naszym życiu, np. ślub (wartością staje się dla nas szczęście małżeńskie, zdrowie ukochanej osoby), urodzenie dziecka (wartością staje się zdrowie i szczęście dziecka), przebycie ciężkiej choroby (zaczynamy doceniać wartości takie jak zdrowie, rodzina i miłość, mniejszą wartość przywiązujemy do rzeczy materialnych).
Refleksja nad samym sobą
Przedmiot zainteresowania aksjologii, jakim są wartości, to bardzo ważne ale i szerokie pojęcie dla każdego z nas. Warto zastanowić się, jaki posiadamy obecnie system wartości, jak zmieniał się on na przestrzeni lat i co daje nam wyznawanie określonych wartości w danym momencie życia.