Anoreksja jest zaburzeniem odżywiania, obejmującym powstrzymywanie się od jedzenia, spowodowane chęcią schudnięcia, nawet wtedy, gdy nie jest to konieczne. Ponad 90% chorych to kobiety, głównie osoby młode, od 15 do około 25 roku życia, choć anoreksja coraz częściej dotyka kobiety dojrzałe. Osoba chora na anoreksję nie chce jeść, gdyż pragnie się odchudzić, ma miejsce u niej silny lęk przed przybraniem na wadze oraz byciem grubym. Istotą anoreksji jest zaburzony obraz swojego ciała: anorektyk widzi w odbiciu w lustrze osobę otyłą i nieatrakcyjną.
Anoreksja jest chorobą psychiczną (jadłowstręt psychiczny), zaburzeniem odżywiania, które może zacząć się niewinnie: od przejścia na dietę. Oczywiście nie każda dieta kończyć się musi anoreksją ale to najpowszechniejszy jej początek. Osoba, która pragnie jedynie schudnąć, kończy dietę, gdy osiągnie upragnioną wagę. Chory na anoreksję odchudza się dalej, gdyż żadna waga go nie satysfakcjonuje. Tutaj istotną rolę odgrywa zaburzony obraz siebie, swojego ciała oraz lęk przed przytyciem i utrata kontroli nad swoim życiem. W anoreksji to właśnie ten lęk jest siłą napędową działania osoby chorej.
Przyczyny anoreksji
Wśród przyczyn anoreksji wymienić można czynniki genetyczne, w tym zaburzenia okresu okołoporodowego, problemy z karmieniem w okresie niemowlęcym lub problemy z trawieniem. Istotną rolę ogrywają czynniki psychologiczne, w tym obniżona samoocena, depresja, lęki, doświadczenie traumy, np. molestowania seksualnego, zaburzenia osobowości ale i wysoki perfekcjonizm oraz duże ambicje życiowe. Nie bez znaczenia są też zmiany kulturowe, w tym promowanie szczupłej sylwetki jako synonimu szczęścia w życiu, piętnowanie nadwagi i otyłości oraz promowanie szczupłości jako przepustki do świata modelingu (o czym marzy niejeden młody człowiek!). Przyczyn tego zaburzenia upatrywać można również w strukturze rodziny. Jakie są rodziny chorych na anoreksję? Zwykle są to rodziny "zamknięte", rezygnujące z kontaktów z innymi, ze sztywnymi normami i zasadami, rodzice są surowi, zwłaszcza matki. Pojawić się może również nadopiekuńczość matczyna, ograniczanie wolności w okresie dorastania. Nie bez znaczenia są patologie rodzinne, w tym alkoholizm.
Objawy anoreksji - fazy choroby
Anoreksja może rozpocząć się od diety, która stopniowo przybiera coraz to bardziej restrykcyjny charakter. Chory sprawdza kaloryczność spożywanych potraw, wybiera to, co niskokaloryczne. Osoba chora je coraz mniej, może również nie jeść nic, jedynie dostarczać swojemu organizmowi płyny.
Ponadto, nierzadko chorzy stosują wyczerpujące dla swojego osłabionego organizmu ćwiczenia fizyczne dla wzmocnienia efektów odchudzania.
Wyznaczono kilka faz anoreksji, doskonale ukazującym poszczególne stadia zaburzenia
Wszystko zaczyna się od diety lub ograniczenia jedzenia, np. niezdrowych produktów. W pierwszej fazie osoba chora wyklucza ze swojej diety pewne rzeczy, jej waga po pewnym czasie zaczyna spadać. Pojawia się satysfakcja, uczucie euforii, przypływ sił, dodatkowo chory może wspierać się aktywnością fizyczną. Wraz z postępowaniem tej fazy wykluczane z diety są kolejne produkty, porcje są drastycznie zmniejszane. Pod koniec tej fazy może dojść do zaniku miesiączki u kobiet.
Druga faza obejmuje dojście do głosu czynników psychologicznych: chory ma przekonanie, że schudł, ponieważ panuje nad swoim apetytem. Daje mu to poczucie spełnienia i siłę do dalszej walki o rzekomą szczupłą sylwetkę. Osoba chora odchudza się dalej ale zaczyna już odczuwać presję najbliższych. Może więc zająć się przygotowywaniem posiłków lub nawet zawodowo zająć się gotowaniem! Wszystko dla odwrócenia uwagi od swojego problemu.
W trzeciej fazie choroby nie ma już mowy o euforii i spełnieniu. Tutaj pojawia się paniczny lęk przed przybraniem na wadze, co osoba chora rekompensuje poprzez jeszcze bardziej restrykcyjną dietę. Wyobrażenie o swoim ciele jest na tym etapie bardzo głęboko zaburzone. Osoba chora w tej fazie osiąga wagę około 15-20% niższą niż powinna, np. kobieta o wzroście 175 cm zamiast prawidłowych 65 kg, waży niecałe 50 kg.
Skutki anoreksji
Jakie skutki dla naszego zdrowia ma anoreksja? Prowadzi do stopniowego wyniszczenia organizmu, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Wśród skutków dla zdrowia fizycznego wymienia się oczywiście szybkie chudnięcie i wyniszczenie organizmu.
Poza tym zaobserwować można:
- wypadanie włosów, osłabienie kondycji skóry (sucha skóra) i paznokci;
- problemy z trawieniem: nudności, bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia;
- niedobór witamin i składników odżywczych, anemia w morfologii krwi;
- zaburzenia rytmu serca, w tym odczuwanie kłucia w okolicy serca;
- niskie ciśnienie krwi, omdlenia;
- niska temperatura ciała, zwykle około 35 stopni;
- mogą zdarzyć się też napady padaczkowe.
U kobiet może zmienić się regularność cyklu lub zupełnie zaniknąć miesiączka. U panów obserwuje się zmniejszenie libido oraz problemy z erekcją. Chory czuje się gorzej także psychicznie, obserwuje się bowiem:
- przewlekłe zmęczenie, senność;
- spadek energii do działania;
- rozdrażnienie, stany apatii, bierność;
- nastroje depresyjne;
- obniżenie koncentracji, pogorszenie pamięci;
- problemy ze snem lub zwiększoną potrzebę snu.
Ruch promujący anoreksję: pro-ana
Anorektycy wycofują się z życia społecznego na rzecz istnienia w innej rzeczywistości: zwanej "pro-ana". Dziś wirtualny świat jest dla chorych idealnym miejscem na promowanie swojego stylu życia. Osobie zdrowej niełatwo wniknąć do tego świata, gdyż anorektycy surowo bronią swojej rzeczywistości. przed przystąpieniem do niej należy odpowiedzieć na szereg pytań, które pozwalają zweryfikować, czy dana osoba nie jest rodzicem, nauczycielem, psychologiem czy lekarzem. To ich świat i dzielnie go bronią. To tam bowiem naradzają się, jak się skutecznie odchudzać, co robić z podejrzliwymi rodzicami, nauczycielami i przyjaciółmi.
W tej rzeczywistości są "motylkami" - tak nazywają siebie w swoim slangu anorektycy. Dla nich jadłowstręt nie stanowi choroby ale jest drogą do wolności oraz pełni szczęścia. W ich świecie wszystko sprowadza się do jednej zasady: nie ważne, czy jesteś zdrowa/y, ważne, że jesteś chuda/y. Ta przerażająca teza jest mottem życiowym anorektyków, a ich najlepszą przyjaciółką staje się "Ana", fikcyjna postać, która jest ich wyobrażeniem anoreksji.
Co ciekawe, chorzy na bulimię nie pozostają w tyle. Stworzyli swój ruch, analogiczny do pro-any. To "pro-mia", czyli wirtualna rzeczywistość, promująca życie z bulimią, wspierająca osoby chore poprzez wspieranie chorej osoby w jej działaniach, głównie w czynnościach kompensujących napady głodu.
Z dziennika anorektyczki: historia Jowity, lat 28
„Od zawsze uwielbiałam tańczyć, a w końcu taniec stał się całym moim życiem, podporządkowywałam mu wszystko inne. Szkoła była na drugim miejscu ale starałam się mieć dobre oceny, żeby rodzice nie mieli do mnie pretensji. Dla nich zawsze starałam się być najlepsza, zwłaszcza dla mamy, ponieważ wydawało mi się, że faworyzowała nieco mojego, młodszego, chorowitego braciszka… Po maturze poszłam na AWF, wybrałam specjalność sportową, dodatkowo uczyłam tańczyć w jednej ze szkół i zarabiałam na życie… Wymagające studia w połączeniu z pracą dały mi w kość. Nie wiem, jak udało mi się w tym wirze zajęć poznać Janka. Teraz chciałam być idealna nie tylko dla mamy ale i dla niego. I to dla niego zaczęłam się odchudzać, sądziłam, że mimo treningów i nieregularnego jedzenia i tak ważę za dużo. Ćwiczyłam jeszcze więcej, coraz mniej jadłam… Chudłam, jak pokazywała waga ale ja po pewnym czasie przestałam zauważać postępy. Janek sądził, że schudłam za bardzo, ale nie słuchałam go. Miałam jeden cel: ważyć mniej, być idealną tancerką… Aż pewnego dnia zasłabłam na zajęciach. Jedna z nastolatek, które uczyłam wezwała pogotowie… W szpitalu przyszła do mnie pani psycholog. I to tam usłyszałam, że choruję na anoreksję. Ważyłam wtedy niecałe 50 kg… Dziś jestem już po terapii w zamkniętym ośrodku, przytyłam ponad 10 kg, powróciłam na studia i dalej tańczę. Już nie chcę być idealna za wszelką cenę. Wiem, że Janek kocha mnie taką, jaka jestem”.
Diagnoza anoreksji i jej leczenie
Nie oszukujmy się, zdiagnozowanie i leczenie anoreksji nie należy do najłatwiejszych. Postawienie diagnozy należy do zespołu specjalistów, w tym psychologa, psychiatry oraz lekarza medycyny. Pierwsze objawy są zauważalne dla domowników, mimo iż osoba chora bardzo się maskuje. Najczęściej pierwszą oznaką, że dzieje się coraz niedobrego jest zmiana wyglądu i zachowania osoby chorej: zauważamy, że bardzo schudła, niechętnie je i pokazuje się publicznie. Nie lubi się rozbierać, np. na plaży. Zwykle pierwsze kroki kierujemy do lekarza, który zlecić powinien wykonanie badań podstawowych, w tym morfologii i badania moczu. U anorektyków z reguły są one złe, wskazują na niewielką ilość czerwonych krwinek (co może dać mylne skojarzenia jedynie z anemią, która w tym wypadku jest objawem anoreksji) oraz podwyższone OB. Może jednak zdarzyć się tak, że morfologia nie wykaże zmian. Co ciekawe, osoby z zaawansowaną anoreksją mogą mieć trudności z oddawaniem krwi do badań, gdyż jest ona bardzo gęsta. Wykwalifikowana pielęgniarka z pewnością zwróci na ten fakt uwagę. Osoba chora może również trafić do ginekologa lub endokrynologa, szczególnie z powodu zaniku miesiączki.
W diagnozie może brać udział również dietetyk, który ustali BMI osoby chorej. To Body Mass Index, czyli wskaźnik wagi dla wieku. Otrzymuje się go poprzez podzielenie wagi w kg przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu. Prawidłowy wskaźnik BMI powinien wynosić od 18,5 do 25. Jeśli BMI jest mniejsze niż 18,5 mamy do czynienia z niedowagą. Jeśli zaś wynosi poniżej 17, jest to skrajne wychudzenie organizmu, z czym nierzadko niestety mamy do czynienia w przypadku anoreksji. W diagnozie niezmiernie istotna jest konsultacja psychologiczna oraz psychiatryczna, które pozwolą ustalić przyczyny choroby.
Jak leczyć anoreksję? Metody terapii uzależnione są od stopnia zaawansowania choroby. W niektórych wystarczy jedynie psychoterapia. W innych niezbędne jest skojarzenie się z leczeniem szpitalnym w celu uzupełnienia płynów, witamin i minerałów oraz stosowanie odpowiednich leków. W najbardziej zaawansowanych przypadkach anoreksji osoba chora kierowana jest do specjalnych ośrodków leczenia zaburzeń odżywiania, gdzie przechodzi kompleksową terapię pod opieką specjalistów. Turnusy są zwykle płatne.
W przypadku anoreksji niezwykle istotna jest terapia rodzinna: obejmuje ona leczenie psychologiczne nie tylko osoby chorej ale poddanie oddziaływaniom całej rodziny, która powinna wiedzieć, czym jest na choroba, jak się objawia oraz jak wspierać osobę chorą w drodze do wyzdrowienia.
Anoreksja - poważna choroba z niewinnym początkiem
Anoreksja jest schorzeniem trudnym do zdiagnozowania, z niełatwym przebiegiem oraz problemami z podjęciem terapii, gdyż osoba chora nie zawsze zdaje sobie sprawę ze swojego stanu. Do czego może prowadzić nieleczona anoreksja? Schorzenie prowadzi do powolnego wyniszczenia organizmu, co zakończyć się może nawet… zgonem!
Czy anoreksji dla się zapobiegać? Nie zawsze jest to możliwe ale warto podejmować działania profilaktyczne. Należą do nich rozmowy na temat świadomości swojego ciała, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Mogą być one elementem psychoedukacji w ramach lekcji wychowawczych lub rozmów rodziców z dzieckiem. Należy także przykładać wagę do poprawy samooceny nastolatków, zwłaszcza osób o niskim poczuciu własnej wartości wyniesionym z domu rodzinnego. Przyglądajmy się naszym dzieciom, które zaczynają dbać o swój wygląd, odchudzają się, stosując coraz to nowe diety. Zaniepokoić nas powinny również niechęć do jedzenia oraz obsesja na punkcie szczupłej sylwetki. Oznakami są także jedzenie w samotności oraz znajdywanie w pokoju osoby chorej niezjedzonych kanapek czy innych posiłków, które rzekomo zjadła. Alarmujmy wychowawców, nauczycieli, korzystajmy z pomocy specjalistów, w tym psychologów. Z anoreksją można i da się wygrać, wszystko jednak zależy od motywacji osoby chorej do walki z tym zaburzeniem.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
Komentarze