Dla dziecka rodziną są przede wszystkim rodzice: mama i tata, dwie najważniejsze osoby w jego życiu. Są dla niego wzorami, osobami znaczącymi, bez których nie wyobraża sobie życia. Co więc w sytuacji, gdy rodzice decydują się na rozstanie? Jak dziecko rozumie pojęcie rozwodu, jak przeżywa to, co dzieje się w jego domu i życiu? I w końcu: jak pomóc dziecku przejść przez to i sprawić, by nie utraciło poczucia bezpieczeństwa?
Rodzice w życiu dziecka
Rodzice zajmują niezwykłe miejsce w życiu każdego dziecka. Są jego opiekunami, dbają o jego potrzeby, pomagają, służą radą, wsparciem, są wzorami do naśladowania. Każde dziecko, bez względu na wiek i płeć, potrzebują rodziców, najlepiej oboje. Nie zawsze jednak rodzina trwa w jedności do osiągnięcia przez dziecko takiego poziomu dojrzałości, który pozwala mu na usamodzielnienie się. Coraz więcej małżeństw kończy się rozwodem, co prowadzi do rozpadu rodziny i przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu z rodziców, najczęściej matce. Dorośli zwykle po pewnym czasie przywykają do nowej sytuacji, wielu z nich na nowo układa sobie życie, wstępuje w nowe związki, rodzą się kolejne dzieci… Co jednak z dzieckiem z poprzedniego związku?
Rozwód: co oznacza dla dziecka?
Dla dziecka rozwód, czyli rozpad rodziny, w której przyszło na świat i wychowywało się, jest niejako rozpadem świata, w jakim wzrastało. Zwłaszcza małe dzieci nie rozumieją, co dzieje się w ich rodzinie, dlaczego tata się wyprowadza, co oznacza, że rodzice się rozwodzą i co zmieni się w jego życiu. Dziecko, w zależności od płci, wieku, temperamentu reagują inaczej na rozstanie rodziców. Istotne są również kwestie opieki nad dzieckiem: kto, gdzie i w jakim zakresie będzie ją teraz sprawował.
Jak przygotować dziecko na rozstanie rodziców? - wskazówki według wieku dziecka
Dziecko do ukończenia 3 roku życia
Zazwyczaj opieka nad nim powierzana jest matce. Dziecko powinno pozostać w domu, w którym mieszkało, dla zmniejszenia stresu, związanego ze zmianami w życiu. Matka powinna otoczyć je opieką oraz wsparciem, jednocześnie zapewniając jak najczęstszy kontakt z ojcem (bez względu na płeć dziecka). Nie zaleca się długich przerw w spotkaniach z drugim rodzicem: dziecko reagować może płaczem na jego pojawienia się oraz próby odejścia po widzeniu. Regularne spotkania pozwolą maluszkowi na przystosowanie się do jego rzadszej obecności niż wcześniej. W zależności od siły więzi emocjonalnej z ojcem, na etapie tym można rozważyć nocowanie dziecka u ojca, aczkolwiek możliwe jest na początku występowanie trudności adaptacyjnych i tęsknota za matką.
Dziecko w wieku przedszkolnym
Przedszkolak ma dobry kontakt z każdym z rodziców i każdego z nich "wykorzystuje" do czegoś innego: mama robi obiad i pomaga w lekcjach, a tata odwodzi do szkoły i zawozi do kolegów czy na basen. Co więc w sytuacji rozstania? Odpowiedź jest prosta: NIC się nie zmieni! Dziecko w wieku przedszkolnym, czyli w wieku 4-6 lat zwykle również w sytuacji rozwodu pozostaje pod opieka matki. Tata powinien regularnie pojawiać się w jego życiu i wykonywać te czynności, które wykonywał wcześniej, np. zawozić do szkoły czy na zajęcia dodatkowe.
Dziecko w wieku szkolnym
Gdy rozwodzimy się w momencie, gdy nasze dziecko uczy się już w szkole podstawowej, pamiętajmy, że syn czy córka ma już "swój świat": szkołę, kolegów, koleżanki, zajęcia dodatkowe, swoje pasje, zainteresowania. Rozwód niejako zburzy dziecku ten świat ale pamiętajmy, że naszym zdaniem - jako rodziców - jest sprowadzenie tych zmian do niezbędnego minimum. Najlepiej, gdyby dziecko mieszkało dalej w tym samym domu ale regularnie widywało się z drugim rodzicem. Dziecko w wieku szkolnym może swobodnie spędzać z nim weekendy, święta, część ferii i wakacji, łącznie z noclegami.
Dziewczynki mieszkające z matką powinny regularnie spotykać się z ojcem, aby w pełni ukształtowało się ich poczucie kobiecości. O abstrakcyjności dziewczynkę zapewnia bowiem nie kto inny, jak… tata. Chłopcy, mieszkający z matką powinni spotykać się z ojcem dla podtrzymywania wspólnych pasji. To tata uczy chłopca jak być mężczyzną, jak zachowywać się w stosunku do kobiet, dlatego niezwykle istotne jest tutaj poprawne zachowywanie się w stosunku do byłej żony. Dzieci w wieku szkolnym mieszkające z ojcem powinny spotykać się z matką regularnie i często. Jest osobą ważną w ich życiu, to matce chcą opowiadać o sukcesach szkolnych, pierwszych miłościach, to z nią dziewczynka omawia kwestie dorastania płciowego i rozwiewa nurtujące ją wątpliwości.
Dziecko w okresie dorastania
Reakcje nastolatka na rozwód rodziców mogą być różne, w zależności od płci oraz temperamentu. Może pojawić się złość, bunt, a nawet agresja. Osoby introwertywne z kolei reagują poczuciem bezradności, zamykają się w sobie, występuje zwiększone ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych.
Kwestie sprawowania władzy rodzicielskiej nad nastolatkiem są już bardziej elastyczne, dziecko powyżej 13 roku życia może wystąpić przed sądem i wyrazić swoje zdanie na temat tego, z kim chce mieszkać po rozwodzie rodziców. Nie oszukujmy się, dla nastolatka zmiana miejsca zamieszkania, szkoły i życie z dala od znajomych czy sympatii jest nie lada dramatem. Młody człowiek nie ma tak silnych więzi z rodzicami, aby nie odnaleźć się w sytuacji wyprowadzki jednego z nich, nawet matki.
Pamiętajmy jednak, że wychowania nastolatka to niełatwe zadanie, tym trudniejsze, kiedy opiekę sprawuje głównie jedno z rodziców… dziewczynki mieszkające z matkami powinny utrzymywać kontakt z ojcem, potrzebują w czasie dojrzewania aprobaty tego najważniejszego w swoim życiu mężczyzny. Chłopcy, mieszkający z matką powinny często widywać się z ojcem, spędzać z nim przynajmniej weekendy. Panowie mogą spędzać czas realizując własne pasje. Niezbędne są również rozmowy ojca z synem na temat seksu. W przypadku problemów wychowawczym z nastolatkiem rola ojca jest szczególnie istotna i polega na wpajaniu synowi prawidłowych norm zachowania. Można rozważyć również zamieszkanie syna z tatą. Z kolei dziewczyny mieszkające z ojcem powinny spędzać czas z mamą, ucząc się niejako "roli kobiety". To matka jest wykładnikiem stylu, doradza w wyborze ubrań oraz wspiera w sytuacji niepowodzenia miłosnego. To z mamą nastolatka wybiera się na pierwszą wizytę do ginekologa oraz jej mówi o swoich wątpliwościach w kwestiach seksualnych. Z kolei chłopcy, wychowujący się u ojców, powinni spędzać czas z mamą aby wypracować prawidłowe sposoby traktowania kobiety. Matki z kolei znajdują w nich męskie wsparcie.
Rady dla rodziców po rozwodzie
Nagromadzenie emocji po rozwodzie jest ogromne, w natłoku myśli nie zapominajmy, że najważniejsze są dzieci. Poniżej 10 złotych rad dla rodziców, którzy postanowili wychowywać dzieci osobno.
- Informację o rozwodzie przekaż dziecku tylko wtedy, gdy jest ona PEWNA, nie rozmawiajmy o możliwościach, np. "Postanowiliśmy z tatą po wakacjach na stałe zamieszkać osobno", a nie: "Być może z tatą za jakiś czas nie będziemy już razem mieszkać".
- Dokładnie omów z dzieckiem zmiany, jakie nastąpią w jego życiu: wyprowadzka rodzica lub Ciebie z dzieckiem, ewentualnie zmiana szkoły, itp.
- Na temat rozwodu rozmawiaj z dzieckiem ze współmałżonkiem, aby syn czy córka znali jedną, wspólną wersję.
- Dla dobra dziecka po rozwodzie staraj się utrzymywać poprawne stosunki z byłym mężem/żoną. Jeśli to niemożliwe, ograniczcie kontakty do niezbędnego minimum, by unikać kłótni w obecności dziecka.
- Absolutnie nie oczerniaj drugiego rodzica w oczach dziecka, nie wypowiadaj się na temat winy za rozpad małżeństwa, tłumacz, ze rodzice się rozeszli, bo przestali się kochać, ale dziecko kochają nadal tak samo.
- Nie studź entuzjazmu dziecka z wyjazdów do drugiego rodzica, staraj się słuchać tego, co robiło w tym czasie, jakie ma plany z drugim rodzicem.
- Dbaj o to, aby dziecko jak najmniej odczuwało zmiany w życiu, w tym odmienny sposób spędzania świat, ferii czy wakacji. Pokazuj zalety takiego rozwiązania, np. "Pojedziesz w tym rok dwa razy na wakacje, ze mną i babcią nad morze, a z tatą w góry, będziesz mieć więcej świetnych wspomnień".
- Powoli i delikatnie wprowadzaj zmiany, związane z Twoim życiem, w tym poznanie nowego partnera / partnerki, zamiar powtórnego wstąpienia w związek małżeński, poinformowanie dziecka o tym, że spodziewa się rodzeństwa, itp.
- Nie ograniczaj kontaktów dziecka z rodziną drugiego rodzica: potrzebuje zarówno dziadków, jak i cioć i kuzynek, z jakimi do tej pory miało kontakt.
- Otaczaj dziecko miłością, wykazuj zrozumienie dla jego emocji (również negatywnych), nie dopuszczając to utraty poczucia bezpieczeństwa. Pytaj dziecko, jak się czuje, pozwól mu na negatywne emocje, tłumacz, skąd się biorą: "Wiem, że jest Ci przykro, że tata z nami nie mieszka i widzę, że Ci go brakuje ale nadal Cię kocha i przyjedzie po Ciebie w piątek. Na pewno miło spędzicie czas". Wyjaśniaj dziecku, że jego dom jest tutaj, gdzie mieszka, że ma też dom u drugiego rodzica i że kochacie je tak samo, jak wcześniej.
Kiedy do psychologa?
Kiedy udać się z dzieckiem do psychologa? Specjalista pomoże nam praktycznie na każdym etapie, począwszy od przekazania dziecku informacji o rozstaniu, poprzez przejście przez procedurę rozwodową i przyzwyczajenie się do nowej sytuacji. Nie jest to jednak konieczne i nie każdy rozwód wymaga zapisania dziecka do psychologa.
Jakie zachowania dziecka powinny nas zaniepokoić i skłonić do konsultacji psychologicznej? Przede wszystkim zasięgnijmy porady specjalisty, gdy:
- dziecko bardzo emocjonalnie zareagowało na informację o rozwodzie i emocje nie osłabły, pojawił się bunt, agresja lub silna frustracja, którą wyładowuje na najbliższych;
- pogorszyły się osiągnięcia szkolne dziecka i pojawiały się trudności wychowawcze;
- dziecko nie zgadza się na rozwód oraz ewentualną zmianę zamieszkania, chce zamieszkać z drugim rodzicem, mimo iż to z różnych względów niemożliwe;
- dziecko wyraźnie domawia spotkań z drugim rodzicem i nie chce wyjawić przyczyny.
Dorosłe dzieci z rozbitych rodzin
Dziecko z rozbitej rodziny dorasta… bez względu na to, czy rodzice weszli w nowe związki czy wychowywane jest przez jednego z nich… rozwód rodziców zawsze odciska piętno na życiu dziecka, głównie jego rozwoju emocjonalnym. Dziecko z rozbitej rodziny w dorosłym życiu może mieć problemy z budowaniem relacji partnerskiej opartej na zaufaniu, szczególnie, gdy rodzice jego rozwiedli się z powodu zdrady. Podświadomie młody człowiek może pragnąc miłości i jednocześnie bać się odrzucenia oraz zdrady.
Przeprowadzano wielokrotnie badania, mające na celu zbadać, jak często powtarza się historia i dziecko w dorosłym życiu również się rozwodzi. Nie jest to regułą. Niejednokrotnie dzieci rozwodników ostrożnie podejmują decyzję o wejściu w związek małżeński. Dziewczyny często związują się dużo starszymi mężczyznami, zwłaszcza, jeśli po rozwodzie ich kontakt z ojcem był ograniczony. Młodzi mężczyźni mogą mieć tendencję do odraczania momentu założenia własnej rodziny oraz poczucia obowiązku "bycia z matką", zwłaszcza, jeśli nie ułożyła sobie życia po rozstaniu z mężem.
Rozwodzić się czy czekać?
Wiele osób radzi, by próbować naprawić naszą relację dla dobra dziecka. Niemało par decyzje się na to, kosztem własnego szczęścia ale i… radości dziecka. Maluch w ramach rozwoju zaczyna wiedzieć i rozumieć coraz więcej. Kumulowana wrogość i złość pomiędzy rodzicami staje się dla niego widoczna i niezrozumiała. Dziecko czuje negatywne emocje miedzy rodzicami, co również nie wpływa na niego pozytywnie. Syn czy córka zaczynają dostrzegać, że rodzice żywią do siebie niechęć, może obarczać się winą za tą sytuację, nie posiada również wzorców prawidłowej relacji rodzicielskiej, co skutkować może trudności we wchodzeniu w związki partnerskie w przyszłości.
Co jest lepsze? Trwanie w niesatysfakcjonującej relacji dla dobra dziecka, które z roku na rok zaczyna dostrzegać nasze cierpienie czy rozbicie rodziny? Znając konsekwencje rozwodu rodziców dla dziecka oraz skutki życia w nieszczęśliwej rodzinie każdy powinien sam odpowiedzieć na to pytanie.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
Komentarze