Klaustrofobia jest jedną z powszechnie diagnozowanych fobii. Należy do tak zwanych fobii izolowanych. Jej istotą jest odczuwanie silnego lęku przed małymi, ciasnymi i zamkniętymi pomieszczeniami. Osoba z klaustrofobią obawia się zamknięcia, utknięcia w nich, przeraża ją brak możliwości wyjścia, boi się też podróżowania windą i przebywania w tłumie. Klaustrofobia jest zaburzeniem lękowym, poddaje się leczeniu.
Klaustrofobia - lęk przed zamknięciem
Klaustrofobia jako fobia izolowana diagnozowana jest u około 7% populacji ludzkiej. Osoba cierpiąca na klaustrofobię obawia się przebywania w zamknięciu, czy to w ciasnym pokoju, windzie, wagoniku kolejki górskiej ale również utknięcia w wąskim przejściu, jaskini. W cięższych przypadkach chory może obawiać się przebywania w samolocie, samochodzie, a nawet… przymierzalni w sklepie z odzieżą. W wielu przypadkach mamy do czynienia również z lękiem przed przebywanie w tłumie. Chory obawia się, że tłum go stratuje, że się przewróci i nikt mu nie pomoże. W klaustrofobii istotne jest to, że pacjent obawia się miejsca, z jakiego trudno by mu było się wydostać. To więc kwestia bardzo indywidualna, jakie miejsce może za takowe uznać.
Przyczyny klaustrofobii
Wśród przyczyn klaustrofobii wymienia się czynniki biologiczne, w tym zaburzenia pracy ciała migdałowatego, struktury mózgu odpowiedzialnej za odczuwanie emocji ale i czynniki genetyczne oraz behawioralne (związane z zachowaniem). Klaustrofobia może występować dziedzicznie za pośrednictwem tak zwanego modelowania, czyli uczenia się od innych, np. dziecko obserwuje fobiczne zachowania dorosłych i nabywa fobię od nich.
Fobia ta może występować też jako odpowiedź na traumatyczne wydarzenie, związane z zamknięciem w ciasnym pomieszczeniu, na przykład uprowadzeniem i przetrzymywaniem w niewielkim pokoju, utknięciem w windzie, jaskini czy zaklinowaniem się w wąskim przejściu. Z kolei twórca psychoanalizy, Zygmunt Freud, twierdził, że klaustrofobia może być odpowiedzią człowieka, który urodził się na skutek długiego i trudnego porodu. Mówi się również, że klaustrofobia może pojawić się jako skutek źle ukształtowanej przestrzeni osobistej. U człowieka jest to przestrzeń na odległość wyciągniętej ręki. Osoba z klaustrofobią ma zaburzone poczucie przestrzeni i gdy ktoś wtargnie w tą strefę, czuje się zagrożona, co potęguje lęk.
Objawy klaustrofobii - jak objawia się lęk klaustrofobiczny?
Lęk klaustrofobiczny pojawia się na skutek kontaktu z bodźcem, w tym przebywaniem w ciasnym pomieszczeniu, wąskim przejściu lub w tłumie.
Jak objawia się lęk? Objawy możemy podzielić na fizjologiczne i psychologiczne.
Do objawów fizjologicznych zaliczyć można:
- przyspieszone bicie serca, kołatanie serca;
- ucisk i ból w klatce piersiowej, mogą dawać mylne podejrzenie zawału serca;
- duszności i problemy z oddychaniem, trudności ze złapaniem oddechu;
- nudności, wymioty, ból brzucha;
- ból i zawroty głowy;
- drżenie rąk, pocenie się;
- mogą pojawić się zaburzenia widzenia oraz omdlenia i zaburzenia świadomości;
- osoba z klaustrofobią może krzyczeć, płakać, machać rękami.
Do objawów psychologicznych zaliczamy:
- ogromny niepokój, a wręcz lęk przed śmiercią;
- trudności ze skoncentrowaniem uwagi, splątanie myśli.
Lęk klaustrofobiczny może przyjmować również postać ataku paniki. Zwykle wtedy konieczna jest interwencja lekarska, gdyż chory może zasłabnąć, może mieć trudności z oddychaniem.
Test: czy mam klaustrofobię?
Zwykle każdy z nas odczuwa pewien dyskomfort, znajdując się w ciasnych i niewielkich pomieszczeniach oraz przebywając w tłumie nieznanych ludzi. Nie masz pewność, czy lęk, jaki odczuwasz może mieć podłoże klaustrofobiczne? Odpowiedz na pytania i przekonaj się.
- Źle się czuje zamknięta/y w niewielkich i ciasnych pomieszczeniach, zwłaszcza, gdy ktoś zamyka mnie od zewnątrz.
- Nie zamykam się w łazience z obawy, że zepsuje się zamek i nie dam rady się wydostać.
- Nie lubię podróżować windą, obawiam się jej awarii i tego, że nikt mi nie pomoże.
- W dzieciństwie nie lubiłam/em chować się w szafie ani innych, niewielkich skrytkach.
- Źle się czuję w wąskich przejściach, obawiam się, że zabraknie mi powietrza do oddychania.
- Źle się czuję w tłumie, boję się, że upadnę i nikt mi nie pomoże.
- Miałam/em nieprzyjemną sytuację, związaną z utknięciem w ciasnym pomieszczeniu.
- Nie lubię latać samolotami.
- Mam na swoim koncie napad paniki.
Jeśli na przynajmniej trzy pytania Twoja odpowiedź brzmi "tak", można przypuszczać, że Twoje lęki mają charakter fobii.
Diagnoza klaustrofobii
Diagnozowaniem klaustrofobii zajmuje się specjalista, zwykle jest to psycholog lub psychiatra. Ze względu na to, że lęk fobiczny może wywoływać wiele czynników, istotne jest odszukanie bodźców lękowych. Nie należy zapominać też o tak zwanej diagnozie różnicowej, czyli rozróżnieniem klaustrofobii od innych chorób i zaburzeń. W przypadku klaustrofobii należy stwierdzić, czy lęk nie wynika z zespołu stresu pourazowego, na przykład lęk przed windą na skutek napaści w windzie czy lęk przed samolotami w wyniku przeżycia katastrofy. Klaustrofobia może być też mylona z OCD, czyli zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym.
"Zabrakło mi tchu ze strachu" - historia Bożeny, lat, 20
„Mama opowiadała mi, że gdy miałam kilka lat, odwiedziła nas ciocia z kuzynką i bawiłam się z nią w chowanego. Kuzynka była starsza i obawiałam się, że znajdzie lepszą kryjówkę. Wbiegłam do pokoju rodziców i zauważyłam ich dużą szafę na ubrania. Otworzyłam ją, weszłam do szafy, usadowiłam się na zimowych swetrach i zamknęłam drzwi. Gdy tylko to zrobiłam, wpadłam w taką histerię, że całą rodzina zbiegła się na piętro i babcia wyciągnęła mnie z szafy. Kuzynka śmiała się, że nie wiem, na czym polega zabawa. Śmiałam się z tego później i ja, jednak podobna sytuacja zdarzyła się kilkanaście lat później, gdy po maturze wyjechałam z przyjaciółkami z liceum w góry. Słonecznego dnia wybrałyśmy się na spacer zakopiańską doliną, a po drodze odwiedziłyśmy malowniczą jaskinię… Wydawało mi się to ciekawą przygodą ale gdy weszłam do środka ogarnął mnie ogromny lęk. W ciasnych, wąskich i ciemnych korytarzach zaczęło brakować mi tchu… złapałam się zimnej ściany i zaczęłam ciężko oddychać, ostatkami sił wołałam przyjaciółki, mówiłam, że się duszę… Wyciągnęli mnie na zewnątrz, przewodnik zadzwonił po GOPR, trafiłam do szpitala, gdzie odwiedziła mnie pani psycholog… Opowiedziałam jej o tym incydencie, nie wiem czemu przypomniałam sobie o szafie… okazało się, że mam fobię. Jestem klaustrofobiczką, boję się ciasnych pomieszczeń i wąskich przejść. Leczę się, chodzę na terapię, powoli oswajam swój lęk i walczę z nim."
Sposoby terapii klaustrofobii
Fobia podlega leczeniu, zwykle to specjalisty udajemy się wtedy, gdy lęk utrudnia nam normalne funkcjonowanie. Bywa i tak, że ustępuje on samoistnie ale jeśli nie, warto skonsultować się ze specjalistą. Najistotniejsza w leczeniu jest terapia psychologiczna, czyli regularne spotkania z psychologiem. Zwykle w przypadku fobii pracuje się w nurcie behawioralno-poznawczym, czyli opiera się terapię o zmianę negatywnych zachowań, w tym wypadku lęków. W klaustrofobii, podobnie jak w innych fobiach, prowadzi się stopniowe odwrażliwianie pacjenta. Na początku osoba z klaustrofobią może być proszona o wejście do pomieszczenia, które uważa za małe na minutę. Gdy ogarnie ją panika, psycholog stara się uspokoić pacjenta poprzez szereg technik relaksacyjnych. Następnym razem pacjent wchodzi tam na dwie minuty, później na więcej. Kolejnym krokiem jest jego samodzielne wejście do niewielkiego pomieszczenia i tak dalej. Gdy napady paniki są wyjątkowo silne i częste, np. chory obawia się podróżowania w zamkniętym samochodzie, pomocniczo wprowadza się farmakoterapię, głównie leki uspokajające.
Jak samodzielnie radzić sobie z fobią, jak postępować w przypadku nasilonego lęku?
Warto odwracać swoją uwagę od lęku, np. pomyśleć co będziemy robić, jak wyjdziemy z windy czy zastanawiać się, jak będzie wyglądał nasz urlop, gdy już wylądujemy po podróży samolotem. Możemy pomyśleć o czymś przyjemnym, zadzwonić do kogoś, kto nas pocieszy, rozweseli. Nie można zapominać o głębokim oddychaniu, ma ono kluczową rolę w przypadku niwelowania lęku.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
