Wśród wielu zaburzeń osobowości coraz częściej diagnozuje się osobowość unikającą, zwaną również osobowością lękliwą. Cierpią na nią osoby skrajnie nieśmiałe, zalęknione, wycofujące się z kontaktów towarzyskich z niepokoju przed ośmieszeniem. Ludzie ci robią wszystko, by izolować się od innych, przebywają we własnym towarzystwie, ich życie jest bardzo ograniczone przez lęk, jaki odczuwają.
Z uwagi na to, że osobowość unikająca bardzo negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie oraz samopoczucie osoby nią dotkniętej, zaleca się specjalistyczne leczenie tego zaburzenia osobowości.
Czym jest osobowość unikająca?
Osoba, u której stwierdzono osobowość unikającą, jest jednostką nieśmiałą, izoluje się od kontaktów towarzyskich, wycofuje się z życia społecznego, w tym prywatnego oraz zawodowego. Osoby te są ciche, spokojne, niewiele się odzywają. Dlaczego się tak zachowują? Emocją, którą odczuwają prawie cały czas jest lęk, silne uczucie niepokoju, które uniemożliwia im normalne funkcjonowanie. Osoba taka jest wycofana, świadomie rezygnuje z wielu aktywności, nie podejmuje wyzwań, nie rozwija się. Zaburzenie nieleczone może prowadzić do wielu poważniejszych, w tym depresji.
Przyczyny osobowości unikającej
Wśród przyczyn osobowości unikającej leżą czynniki genetyczne (związane z temperamentem) ale i psychologiczne oraz środowiskowe. Może zostać zdiagnozowana u osób z niewielką pewnością siebie, niską samooceną, nieśmiałością jako cechą charakteru. Osobowość ta bywa diagnozowana również u osób, które wyrosły w negatywnych przekonaniach na swój temat, np. wychowała się w domu dziecka, doświadczyła traumy, np. była molestowana seksualnie. Nie bez znaczenia są również kwestie postawy rodzicielskiej. Kształtowaniu się osobowości unikającej sprzyjać może nadmierny krytycyzm ze strony rodziców, zwłaszcza w połączeniu z wysokimi wymaganiami, stawianymi nam przez opiekunów.
Jak zachowuje się osoba z osobowością unikającą?
Aby zdiagnozować osobowość unikającą, niezbędne jest spełnianie kilku kryteriów. Są to:
- Unikanie aktywności, która wiązać się może z przebywaniem wśród ludzi z powodu odczuwania lęku przed odrzuceniem oraz skrytykowaniem przez drugą osobę.
- Widoczna powściągliwość i wstydliwość w kontaktach z innymi, widoczna nieśmiałość w relacjach, trudności z nawiązywaniem znajomości.
- Wycofywanie się w sytuacjach nowych i nieznanych z powodu odczuwania silnego lęku.
- Brak chęci podtrzymywania relacji z innymi, brak pracy nad związkami interpersonalnymi, nad podtrzymywaniem istniejących już więzi.
- Niechętne podejmowanie ryzyka lub całkowite zrezygnowanie z niego w obawie przed porażką i publicznym ośmieszeniem.
- Postrzeganie siebie jako osoby mało atrakcyjnej, nieciekawej, nudnej, niezasługującej na uwagę innych: wynikające z niskiej pewności siebie oraz niewielkiej samooceny.
Jak widzimy po opisie kryteriów, osoba z osobowością unikającą jest jednostką skrajnie wycofaną z życia, trudno nawiązać z nią kontakt oraz zachęcić do jakiejkolwiek aktywności. Ludzie tacy zwykle spędzają czas samotnie, we własnym domu czy mieszkaniu, podejmują się profesji, które nie wymagają kontaktu z ludźmi. Mogą zostać np. informatykami, księgowymi oraz innymi specjalistami, którzy pracują na zasadzie wolnych strzelców. Ograniczają do minimum życie towarzyskie, mają niewielu przyjaciół, rzadko spotykają się z członkami swojej rodziny. Osoby te zwykle żyją samotnie, gdyż mają trudności ze znalezieniem partnera życiowego, wchodzeniem w relacje romantyczne.
Diagnoza osobowości unikającej
Zdiagnozowanie osobowości lękliwej nie jest trudne, aczkolwiek należy przeprowadzić diagnozę różnicową z innymi zaburzeniami, mogącymi powodować podobne objawy, w tym z nieśmiałością chroniczną, lękiem uogólnionym, zespołem lęku panicznego czy fobią. Podobne objawy może dawać depresja. Można z jednej strony pomylić ją z osobowością unikającą, z drugiej jednak strony depresja może być jej wynikiem.
Leczenie osobowości unikającej?
Osobowość unikająca wymaga specjalistycznego leczenia. Niezbędna jest regularna psychoterapia, w tym spotkania z psychologiem. Zwykle na początku spotkania mają charakter indywidualny. Pacjent spotyka się z terapeutą i omawia swoje trudności. Specjaliści twierdzą, że osoby ze stwierdzoną osobowością unikającą łatwo poddają się terapii. Zwykle są już one zmęczone swoimi trudnościami, zauważają, że ich życie nie wygląda tak, jak powinno i chcą się zmienić.
Mają zatem wysoki poziom motywacji wewnętrznej, czyli widzą potrzebę terapii. Taka osoba zazwyczaj jest spragniona relacji z drugim człowiekiem ale się jej boi. Nawiązanie kontaktu z psychologiem może więc trochę potrwać ale zwykle relacja nawiązuje się po kilku spotkaniach, w zależności od umiejętności terapeuty. Po pewnym czasie możliwe jest włączenie pacjenta do terapii grupowej. Pozwoli to na wypracowanie umiejętności komunikacyjnych oraz nawiązanie relacji z innymi.
W niektórych przypadkach terapia wspomagana jest stosowaniem leków, w tym łagodnych leków antydepresyjnych.
Autor: Monika Muzolf, psycholog
Komentarze