Psychopatia - przyczyny, objawy, diagnoza, leczenie. Psychopata

Psychopatia jest zaburzeniem zachowania, którego głównym objawem są zachowania antyspołeczne, czyli takie, które wykraczają poza przyjęte normy funkcjonowania. Jak jeszcze się objawia, skąd się bierze oraz czy i w jaki sposób można leczyć to zaburzenie osobowości?

Termin psychopatia oraz psychopata kojarzą się nam z niebezpiecznymi przestępcami oraz zbrodniarzami, których postępowanie jest okrutne ale i nierzadko nielogiczne. W psychologii nie ma jednej, spójnej definicji psychopatii. Wiele wspólnych kryteriów diagnostycznych ma ona z zaburzeniem osobowości, zwanym osobowością dyssocjalną lub antyspołeczną (w zależności, którą klasyfikację chorób przyjmiemy). Zaburzenie to ma charakter trwały i szacuje się, że dotyka około 2% społeczeństwa.

Przyczyny osobowości psychopatycznej

Wśród przyczyn osobowości psychopatycznej wyróżnia się wiele grup czynników. Nie bez znaczenia są czynniki genetyczne i biologiczne, w tym zmiany w zapisie EEG lub zaburzenia w pracy układu limbicznego. Notowane są zmiany w obrębie ciała migdałowatego, odpowiedzialnego na odczuwanie emocji. Istotne znaczenie odgrywają również czynniki społeczno-środowiskowe, czyli związane z naszym wychowaniem oraz rodziną, w jakiej się wychowaliśmy. Za czynniki predysponujące do powstania tego zaburzenia osobowości uznać możemy zaniedbanie emocjonalne w dzieciństwie, np. oziębli rodzice lub ich brak (np. śmierć lub wyjazd rodziców czy opiekunów) ale i nadopiekuńczość, zwłaszcza toksycznej matki. Kolejnym czynnikiem są surowe normy wychowania, wiele norm i nakazów, czemu później - poprzez wykształcenie się psychopatii - niejako się buntujemy. Kolejnym czynnikiem jest chwiejność rodzicielska, np. brak zainteresowania ze strony jednego rodzica przy nadopiekuńczości drugiego lub brak jednolitej postawy rodzicielskiej oraz niekonsekwencja w podejmowaniu decyzji wobec dziecka. Młody człowiek nie ma wtedy spójnego systemu zasad, norm i wartości, nie wie, czym kierować się w życiu. Wśród czynników środowiskowych i społecznych wymienić jeszcze możemy rozwód rodziców, ADHD oraz ubóstwo materialne rodziny. Kolejną grupę czynników stanowią czynniki psychologiczne, w tym cechy narcystyczne oraz "chłodny" temperament: osoba taka jest chłodna emocjonalnie, rzadko okazuje uczucia.

Objawy psychopatii

Głównym objawem osobowości psychopatycznej jest - wspomniane już wcześniej - łamanie ogólnie przyjętych norm społecznych, w tym zachowania antyspołeczne, np. popełnianie przestępstw, oszustwa, kradzieże oraz inne działania, mające na celu łamanie prawa i norm, pomimo ich znajomości.

Uwaga! Należy pamiętać, że nie każda osoba psychopatyczna jest przestępcą oraz nie każdy przestępca ma skłonności psychopatyczne. Cechy psychopatycznego zaburzenia osobowości mogą zwiększać prawdopodobieństwo popełniania czynów karalnych ale tego nie warunkują. Osoba taka wszczyna bójki, dokonuje czynów przypadkowych i mogłoby się wydawać, że bezcelowych. Działa impulsywnie, bez zastanowienia.

Psychopatia dotyka również sfery emocji, zarówno ich odczuwania, jak i rozumienia. Osoba chora nie odczuwa lęku, nie obawia się konsekwencji swoich czynów, nie potrafi ich przewidzieć. Nie ma także zdolności do przeżywania innych, zwłaszcza złożonych emocji: nie odczuwa wstydu, skruchy, pokory, nie umie się przyznać do winy. Brak jej również odpowiedzialności, natychmiast dąży do zaspokojenia swoich popędów i pragnień, co objawia się nierzadko łamaniem prawa. Chory pozbawiony jest również zdolności empatii, ma trudności z nawiązywaniem prawidłowych relacji międzyludzkich, stworzeniem związku. Chce przejmować kontrolę nad życiem swoich oraz innych ludzi, nie rozumie ich postępowania, pojawiać się mogą zachowania agresywne, jak również autoagresja.

Osoba psychopatyczną ma także tendencję do samouszkodzeń, czyli samookaleczania się. Na osobie chorej nie można polegać ani jej zaufać, nie przestrzega ona żadnych zasad, działa pod wpływem impulsu. A co z seksem? Oczywiście, osoby psychopatyczne są zdolne do wchodzenia w reakcje intymne, są to jednak relacje powierzchowne, oparte wyłącznie na przyjemności cielesnej. Psychopata potrafi być jednak osobą czarującą, szarmancką oraz… doskonałym manipulatorem.

Diagnoza psychopatii

Aby móc zdiagnozować psychopatię, musimy mieć do czynienia z pewnymi kryteriami diagnostycznymi, które pozwalają nam rozpoznać to zaburzenie.
1. Wiek osoby powyżej 18 roku życia.
2. Brak poszanowania norm i wzorców społecznych, który może przejawiać się na wiele sposobów, w tym:

popełnianie czynów niezgodnych z prawem, w tym bójek, kradzieży, niszczenie mienia oraz dokonywanie włamań;
działanie pod wpływem impulsu, zachowania agresywne, uleganie frustracji;
brak empatii oraz brak odczuwania lęku;
brak odpowiedzialności za swoje czyny;
niezdolność do czynienia planów, do myślenia o przyszłości;
brak troski o siebie i innych;
brak poczucia winy za popełniane winy oraz okazywania skruchy.

3. Stwierdzenie powyższych zaburzeń również przed ukończeniem 15 roku życia: powinny być one stałe w czasie. U osób młodych zaobserwować można tendencję do kłamstwa, wszczynanie bójek, unikanie odpowiedzialności, wagarowanie, lekceważenie norm społecznych, nieuznawanie autorytetu.
4. Brak innych zaburzeń psychicznych, w tym depresji czy schizofrenii.

Terapia osobowości psychopatycznej

Dawniej uważano, że psychopatia nie poddaje się leczeniu, a psychopata nie jest w stanie przyswoić norm społecznych. Obecnie oczywiście stosowanych jest wiele metod leczenia, najlepsze efekty przynosi tak zwane leczenie multisystemowe. Dyssocjalne czy antyspołeczne zaburzenie osobowości wymaga specjalistycznej terapii z uwagi na negatywne skutki zachowania chorej osoby. Podstawę stanowi terapia psychologiczna oaz leczenie psychiatryczne. Spotkania nastawione są na wdrażanie do stosowania norm społecznych oraz zmiana negatywnych wzorców zachowań. Warto połączyć ją z terapią grupową oraz rodzinną. Spotkania grupowe pozwalają osobie zaburzonej na naukę zasad współżycia społecznego oraz empatii. Z kolei wsparcie rodziny pozwala na poprawę relacji międzyludzkich oraz udzielania wsparcia wszystkim jej członkom. W niektórych przypadkach wprowadza się również farmakoterapię.

Należy pamiętać, że psychopatia jest zaburzeniem, chorobą, a nie świadomym wyborem. Psychopata zna w teorii normy społeczne, wie, że je łamie ale nie zdaje sobie sprawy ze skutków swoich czynów. Działa impulsywnie oraz zwykle nie widzi potrzeby zmian swojego zachowania. Jego to przyczyną niepowodzeń w terapiach. Zawsze jednak warto sięgać po pomoc oraz zachęcać do korzystania z niej ludziom o psychopatycznych cechach osobowości.