Termin szowinizmu kojarzy się nam z męską postawą wobec kobiet, która wyraża się w niechęci do przedstawicielek płci pięknej. Szowinista jest przekonany, że kobiety są gorsze, słabsze, nierzadko jego poglądy idą w parze z zachowaniem: zdarza mu się lekceważyć kobiety, obrażać je. Tak naprawdę jednak szowinizm jest pojęciem o wiele szerszym, skoncentrowanym wokół przekonania o wyższości własnej grupy nad innymi. Wiązany jest z pojęciem nacjonalizmu, rasizmu ale i homofobii.
Czym jest szowinizm? Definicja
Szowinizm to pogląd, obejmujący uwielbienie dla własnego narodu, własnej rasy czy grupy społecznej przy jednoczesnej niechęci do innych. To niejako irracjonalna mania wyższości, która może przyjmować różne formy.
Rodzaje szowinizmu
Istnieje wiele typów i rodzajów szowinizmu.
Szowinizm płciowy
Dzieli się na dobre znany nam męski szowinizm ale i szowinizm kobiecy.
Szowinizm gatunkowy
Jest to uwielbienie do własnego gatunku, zwykle uznawanie wyższości człowieka nad zwierzęciem.
Rasizm
Specyficznym typem szowinizmu jest również rasizm, czyli uznawanie wyższości własnej rasy nad innymi. Nie da się ukryć, że to właśnie poglądy rasistowskie stały się jedną z przyczyn jednego z największych konfliktów w dziejach: II wojny światowej. Najczęściej rasizm dyskryminuje rasę czarną, żółtą i czerwoną.
Szowinizm pokoleniowy
Mówi się również o szowinizmie generacji, czyli szowinizmie pokoleniowym. To przekonanie, że nasze pokolenie jest lepsze niż poprzednie: niestety bardzo często akie poglądy deklarują młodzi ludzie, głównie nastoletnia młodzież.
Szowinizm kulturowy
Nawiązuje on do przekonania o tym, że nasza kultura jest najlepsza. Przejawem takiego szowinizmu (nie zawsze uznawanym za negatywny) w przypadku Polski może być kupowanie jedynie polskich produktów ale i z drugiej strony niechęć do nauki języków obcych, wyjeżdżania do innych krajów itp.
Przyczyny szowinizmu
Skąd biorą się szowinistyczne poglądy? Dlaczego ludzie uważają, że jedni są lepsi od innych i dyskryminują pozostałe grupy?
Wśród czynników, które mogą powodować powstania uprzedzeń i tym samym poglądów szowinistycznych, wymienić można wychowanie, czyli środowisko, w jakim przyszliśmy na świat i wzrastaliśmy. Jeśli nasi rodzice nie wpoili nam wartości takich jak tolerancja i akceptacja tego, co inne, możemy w przyszłości ulegać stereotypom, np. jeśli tata uważał, że osoby, które chodzą do psychologa to wariaci, my również będziemy tak uważać. Bardzo często szowinizm jest zakorzeniony w historii i naszych poglądach z nią związanych. Może być tak w przypadku szowinizmu narodowego: jeśli jakiś kraj prowadził z nami dawniej wojnę, możemy stereotypowo postrzegać jego mieszkańców jako złych, gorszych itp.
Bardzo często szowinizm staje się odpowiedzią na nasze negatywne doświadczenia z jakąś osobą czy grupą ludzi. Jeśli - dla przykładu - mężczyzna został zdradzony i porzucony przez kobietę, może przyjąć szowinistyczne poglądy i zacząć uważać wszystkie kobiety za gorsze. Takie traumatyczne doświadczenia bardzo często są bezpośrednią przyczyną poglądów szowinistycznych. Zaliczyć można do nich również lęk przed tym, co inne, lęk przed obcymi ludźmi. Może on wynikać zarówno z wychowania, jak i z konstrukcji osobowości. Takie emocje można zaobserwować u osób z tendencjami do depresji, nerwic czy innych zaburzeń lękowych.
Jak objawia się szowinizm? Przejawy szowinizmu
W jakiej formie objawia się szowinizm? Jakie zachowania sugerują, że dana osoba ma szowinistyczne poglądy?
Przejawy szowinizmu są bardzo różne i uzależnione od stopnia nasilenia uprzedzeń.
Bardzo często szowinista przyjmuje jedną z trzech postaw.
- Pierwsza z nich jest postawa obojętna. Lekceważy on inne grupy społeczne, nie dopuszcza ich do głosy, udaje, że oni nie istnieją... Taka forma okazywania niechęci jest bardzo bolesna i przykra. Bardzo często stosowana jest w przypadku szowinizmu płciowego, np. mężczyzna, który ma szowinistyczne poglądy przyjmuję postawę obojętną wobec kobiet, nie wita się z nimi, nie pyta ich o zdanie w dyskusji itp.
- Drugą postawą jest jawne okazywanie niechęci, ale bez agresji. Dana osoba nie ukrywa, że uważa inne grupy czy rasy za gorsze, może żartować z nich, wyśmiewać je ale nie posuwa się do słów i działań nacechowanych agresją. Z takim szowinizmem możemy mieć do czynienia wśród nastolatków.
- I wreszcie trzeci typ postawy, a mianowicie przyjmowanie postawy agresywnej wobec innych:
- kultur,
- ras,
- narodów,
- grup społecznych,
Skutki szowinizmu - psychiczne i społeczne
Szowinizm oraz związane z nim uprzedzenia oraz stereotypy, które wkradają się w nasze myśli, mogą nieść szereg negatywnych skutków, zarówno dla samej jednostki, jak i dla jej otoczenia.
Co zaliczyć można do skutków szowinistycznego myślenia, stereotypów oraz uprzedzeń?
Może to być przede wszystkim pogorszenie jakości kontaktów międzyludzkich, zaczyna się w nich pojawiać niechęć, zawiść. Osoba, która ma poglądy szowinistyczne wzrasta w swojej niechęci, a wręcz odrazie do innych, a osoby odrzucane mogą poczuć się faktycznie gorsze, spada ich samoocena, pewność siebie, pojawiają się kompleksy. Długotrwałe poddanie ich stygmatyzacji poprzez szowinistyczne myślenie może doprowadzić nawet do depresji.
Czy jestem szowinistą?
Chcesz wiedzieć, czy masz szowinistyczne poglądy? Odpowiedz na pytania i przekonaj się.
- Wydaje mi się, że jedni ludzie są lepsi od innych, np. Polacy są lepsi od Anglików czy Niemców.
- Nie mam wśród przyjaciół osób innej rasy, narodowości, z innej kultury.
- Zdarza mi się myśleć stereotypowo, np. że blondynki są mało inteligentne.
- Obawiam się tego, co obce, wolę to, co nasze, sprawdzone, np. kupuję tyko polskie produkty, jeżdżę na wakacje tylko do polskich kurortów.
- Czasami wydaje mi się, że obcy ludzie mają złe zamiary, obawiam się tego, co mogą mi zrobić.
- Bywa, że piętnuję kogoś tylko dlatego, że jest inny, np. wyśmiewam osobę, która ma wadę wymowy.
- Czasem bywam narcyzem.
Sporo odpowiedzi twierdzących? Spokojnie, nie oznacza to od razu, że jesteś szowinistą ale Twoje poglądy sugerują, że możesz postrzegać siebie i swoje najbliższe otoczenie za lepsze od innych. Twoje odpowiedzi twierdzące mogą wynikać z różnych przyczyn, z jednej strony mogą ujawniać się Twoje narcystyczne cechy osobowości, z drugiej strony niski poziom tolerancji i otwartości na innych. Czasami takie kwestie mogą składać się w poglądy szowinistyczne.
Jak radzić sobie z szowinizmem?
Jak można poradzić sobie z szowinizmem, z uprzedzeniami i stereotypami?
Co zrobić, aby takich zjawisk było w społeczeństwie jak najmniej? Jak walczyć na rzecz tolerancji i akceptacji? Najlepszym rozwiązaniem jest… odpowiednie wychowanie dzieci w duchu tolerancji i otwartości na to, co inne. Zadaniem rodziców powinno być uwrażliwienie dzieci na fakt, że każdy z nas jest inny, wyjątkowy ale nie gorszy.
Jeśli dziecko ma w klasie dziecko na wózku, osobę z wadą wymowy czy choćby dziecko w okularach, uczyńmy z tego faktu punkt wyjścia do dyskusji. Rozmawiajmy z nim o inności, uczyńmy z niej cechę wyjątkową, a nie okazję do piętnowania. My sami również starajmy się być osobami otwartymi, ciekawymi świata i ludzi. Nie wierzmy w każdy stereotyp, starajmy się nieznajomego człowieka traktować jako czystą kartę, a sami również będziemy tak traktowani.